Trong tháng 10, Vingroup đã công bố ra mắt Vin New Horizon - chuỗi dịch vụ và đô thị hưu trí, dưỡng lão cao cấp theo tiêu chuẩn quốc tế. Động thái của Vingroup cho thấy tình trạng già hóa dân số đang mở ra các cơ hội kinh doanh và doanh nghiệp cũng đang bắt đầu chú ý đến điều đó. 

Câu hỏi đặt ra là: những xã hội già hóa có nhu cầu gì, và từ kinh nghiệm các nước đi trước, Việt Nam có thể rút ra bài học gì?

Năng lực chi tiêu của người cao tuổi

Theo Liên Hợp Quốc, đến năm 2050, số người từ 65 tuổi trở lên sẽ chiếm gần 20% dân số khu vực châu Á – Thái Bình Dương, tương ứng gần 1,3 tỷ người. Đây là nhóm dân số có quy mô lớn, sở hữu sức chi tiêu và nhu cầu dịch vụ đa dạng.

Nhìn chung ở châu Á, thói quen tiết kiệm lâu dài thường giúp nhóm người cao tuổi thường có tài sản tích lũy và tiềm năng chi tiêu ổn định khi bước vào độ tuổi nghỉ hưu.

Công ty nghiên cứu Euromonitor International dự kiến chi tiêu của các hộ gia đình Trung Quốc có chủ hộ trên 60 tuổi tăng 129% giai đoạn 2015 – 2025, cao hơn hẳn mức tăng của toàn bộ dân số.

Ở Nhật Bản, các nghiên cứu chỉ ra nhóm người trên 65 tuổi nắm giữ hơn một nửa trong tổng số 17.000 tỷ USD tài sản tài chính cá nhân trên toàn quốc. Tại Hàn Quốc, tiêu dùng của người cao tuổi cũng đang gia tăng với tốc độ nhanh hơn hẳn mọi nhóm nhân khẩu học khác.

Dù tình trạng già hóa dân số thường bị coi là thách thức với nền kinh tế, những số liệu trên cho thấy xu hướng này cũng mở ra một thị trường rộng lớn, đầy tiềm năng.

Khoảng trống hạ tầng và dịch vụ trong khu vực

Tại châu Á, quá trình già hóa dân số đang diễn ra nhanh hơn tốc độ phát triển hệ thống hỗ trợ người cao tuổi. Ngay cả nền kinh tế lớn như Trung Quốc cũng không phải ngoại lệ.

Trung bình Trung Quốc chỉ có 23 giường chăm sóc cho mỗi 1.000 người cao tuổi, chưa bằng một nửa so với mức 54 giường tại Đức. Điều này càng đáng chú ý khi Trung Quốc có hơn 200 triệu người trên 65 tuổi — nhiều hơn dân số của hầu hết các nước phương Tây.

Nguồn lực y tế và cơ sở dưỡng lão ở Trung Quốc cũng phân bổ rất không đồng đều giữa khu vực thành thị và nông thôn, khiến mức độ tiếp cận dịch vụ chăm sóc người cao tuổi có sự chênh lệch lớn.

Tình trạng tương tự cũng đang diễn ra tại Đông Nam Á. Nhiều quốc gia mới chỉ ở giai đoạn xây dựng nền tảng cơ bản như mạng lưới chăm sóc cộng đồng, cơ sở dưỡng lão và hệ thống y tế chuyên biệt cho người cao tuổi.

Bên cạnh đó, các dịch vụ nâng cao vẫn còn rất hạn chế. Trong khi đó, nhu cầu của người cao tuổi hiện nay đã vượt xa phạm vi chăm sóc y tế thông thường: họ cần hỗ trợ về quản lý tài chính cá nhân, phòng tránh lừa đảo trực tuyến, cũng như duy trì đời sống tinh thần.

Tuy nhiên, chính những khoảng trống này lại mở ra tiềm năng lớn cho sự phát triển của “nền kinh tế bạc” tại châu Á. Cơ hội kinh doanh đang dần hình thành trong nhiều lĩnh vực - từ y tế, bất động sản, công nghệ cho đến dịch vụ tài chính.

Các hình mẫu đáng chú ý

Nhật Bản: Tập trung vào công nghệ

Với gần 37 triệu người trên 65 tuổi, chiếm khoảng 30% dân số, Nhật Bản hiện là quốc gia có tỷ lệ người cao tuổi lớn thứ hai thế giới. Số lượng người cao tuổi đông tạo nên một thị trường dịch vụ chăm sóc sức khỏe và sinh hoạt đầy tiềm năng, thu hút sự tham gia của nhiều công ty lớn.

Một trong những chiến lược nổi bật của doanh nghiệp Nhật Bản là tích hợp công nghệ vào chăm sóc người cao tuổi, giúp họ sinh hoạt thuận tiện, an toàn và độc lập hơn. Hai ông lớn ngành điện tử - Sony và Panasonic - là ví dụ tiêu biểu.

Sony xây dựng chuỗi cơ sở dưỡng lão cao cấp được trang bị hệ thống thiết bị giám sát sức khỏe thông minh, như nệm cảm biến theo dõi nhịp tim hoặc quần áo có thể phát cảnh báo khi xuất hiện dấu hiệu bất thường. Dữ liệu được kết nối trực tiếp tới trung tâm y tế, cho phép tư vấn và theo dõi sức khỏe từ xa.

Trong khi đó, Panasonic tham gia lĩnh vực này sớm hơn và có hoạt động sâu rộng hơn. Tính đến năm 2020, tập đoàn đã vận hành 66 cơ sở dưỡng lão, 184 trung tâm chăm sóc, 124 cửa hàng chuyên biệt và thực hiện hơn 29.000 dự án cải tạo nhà ở để đáp ứng nhu cầu người cao tuổi. Panasonic cũng phát triển giường điện thông minh, ghế tắm gấp gọn, cảm biến 3D dự đoán nguy cơ vấp ngã và hệ thống giám sát giấc ngủ.

Những sản phẩm công nghệ này giúp giảm rủi ro, tăng sự thoải mái và nâng cao chất lượng cuộc sống người cao tuổi.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, nền kinh tế người cao tuổi của Nhật Bản đạt quy mô khoảng 652 tỷ USD vào năm 2023 và dự kiến tăng lên 780 tỷ USD vào năm 2040.

Trong bối cảnh này, việc Sony và Panasonic tích hợp sản phẩm – dịch vụ – công nghệ nhằm phục vụ người cao tuổi đã giúp họ tiếp cận thị trường lớn, mở rộng lĩnh vực kinh doanh và tạo ra lợi thế cạnh tranh. 

Ở tầm vĩ mô, xu hướng này thúc đẩy sự đổi mới - bao gồm chuyển đổi mô hình chăm sóc từ bệnh viện sang tại nhà, áp dụng công nghệ vào chăm sóc sức khỏe và phát triển các dịch vụ “lối sống” dành cho người cao tuổi. Qua đó, nền kinh tế Nhật Bản có thể khai thác hiệu quả hơn sức mạnh chi tiêu của bộ phận dân số có tiềm lực tài chính vững vàng.  

Trung Quốc: Chú trọng hợp tác công - tư

Trung Quốc là quốc gia có số người cao tuổi lớn nhất thế giới. Theo China National Radio, quy mô nền kinh tế bạc của Trung Quốc hiện đạt khoảng 7.000 tỷ nhân dân tệ (tương đương 982 tỷ USD), chiếm 6% GDP. Đến năm 2035, lĩnh vực này được dự báo sẽ tăng gấp hơn 4 lần, lên 30.000 tỷ nhân dân tệ, tương đương 10% GDP.

Nhận thấy tiềm năng của nhóm dân số cao tuổi trong việc thúc đẩy tiêu dùng, các quan chức Trung Quốc giờ coi nền kinh tế bạc là động lực tăng trưởng mới.

Đầu năm 2024, Hội đồng Nhà nước Trung Quốc ban hành loạt hướng dẫn nhằm phát triển lĩnh vực này, khuyến khích doanh nghiệp nhà nước và tư nhân mở rộng sản phẩm, dịch vụ dành cho người cao tuổi.

Các quan chức cũng công bố kế hoạch xây dựng 10 khu công nghiệp tiêu chuẩn cao phục vụ nền kinh tế bạc. Những khu công nghiệp này có thể trở thành dự án hợp tác lý tưởng giữa khu vực tư nhân và chính quyền địa phương - một hướng đi mà Trung Quốc đã theo đuổi từ nhiều năm trước.

Vào năm 2016, thành phố Thâm Quyến đã hợp tác với China Vanke Co., một trong những nhà phát triển bất động sản lớn nhất nước, để cải tạo dãy căn hộ công thành khu dân cư dưỡng lão được trang bị đầy đủ dịch vụ.

Đây được xem là dự án hợp tác công - tư đầu tiên trong lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi tại Trung Quốc, được kỳ vọng sẽ mở đường cho xu hướng các chính quyền tìm đến khu vực tư nhân để vận hành cơ sở dưỡng lão.

Bên cạnh bất động sản, các quỹ đầu tư tư nhân và công ty bảo hiểm cũng trở thành nguồn vốn quan trọng. Tính đến tháng 11/2021, các doanh nghiệp bảo hiểm đã đầu tư vào 34 thành phố, cung cấp hơn 130.000 giường bệnh trong các dự án nhà ở tích hợp dịch vụ y tế.

Hàn Quốc: Phát triển nguồn nhân lực người cao tuổi 

Hàn Quốc chính thức trở thành “xã hội siêu già” từ năm 2024 và nước này đang chú trọng chính sách tạo việc làm để giúp đỡ cho cuộc sống của người cao tuổi.

Hiện nay, Hàn Quốc có tỷ lệ người cao tuổi tham gia lao động cao nhất trong khối OECD. Dù độ tuổi nghỉ hưu chính thức là 60, không ít người Hàn Quốc vẫn tiếp tục làm việc đến 70 tuổi hoặc lâu hơn.

Tuy nhiên, nhiều người phải chấp nhận công việc có thu nhập thấp hoặc tự kinh doanh trong khi thiếu kỹ năng quản lý. Thực tế này khiến chính phủ phải tìm cách bảo đảm cơ hội việc làm chất lượng hơn cho người cao tuổi.

Kinh nghiệm năm 2016 cho thấy việc nâng tuổi nghỉ hưu bắt buộc có thể gây hậu quả tiêu cực ngoài dự kiến. Các nghiên cứu cho thấy doanh nghiệp đã giảm tuyển dụng lao động trẻ hoặc khuyến khích nhân viên nghỉ hưu sớm để tiết kiệm chi phí, do hệ thống trả lương theo thâm niên còn cứng nhắc.

Vì vậy, ngân hàng trung ương Hàn Quốc khuyến nghị thay vì kéo dài tuổi nghỉ hưu, các quan chức nên tập trung mở rộng cơ hội tái tuyển dụng sau nghỉ hưu – trước mắt thông qua ưu đãi tự nguyện, sau đó từng bước chuyển thành nghĩa vụ.

Nếu triển khai hiệu quả, chính sách này có thể giúp người lao động duy trì thu nhập ổn định, giảm áp lực thiếu hụt nhân lực do dân số già hóa và đóng góp thêm 0,9 – 1,4 điểm % vào tăng trưởng GDP trong vòng 10 năm.

Doanh nghiệp Hàn Quốc cũng đã chủ động thích ứng với “xã hội siêu già”. EverYoung Korea là ví dụ tiêu biểu. Công ty này chỉ tuyển người từ 55 tuổi trở lên, chủ yếu kiểm duyệt nội dung trên mạng và đảm nhận các nghiệp vụ công nghệ khác.

Công việc này không đòi hỏi thể lực nhưng cần sự tỉ mỉ và kiên nhẫn, phù hợp với người lớn tuổi. Đến năm 2017, EverYoung có khoảng 420 nhân viên, gồm những người từng làm việc trong nhiều ngành nghề khác nhau.

Những tập đoàn lớn như Samsung Electronics và SK Hynix cũng triển khai chương trình cho phép kỹ sư và chuyên gia kỳ cựu tiếp tục làm việc sau tuổi nghỉ hưu. Cách tiếp cận này giúp họ tận dụng kinh nghiệm và kỹ năng của thế hệ lớn tuổi để củng cố năng lực công nghệ, duy trì chất lượng sản phẩm và đào tạo đội ngũ kế cận.

Như vậy, cả chính phủ lẫn khu vực tư nhân Hàn Quốc đang chủ động biến già hóa dân số thành cơ hội, tận dụng nguồn nhân lực lớn tuổi như một phần của chiến lược tăng trưởng bền vững. 

Tóm lại, kinh nghiệm của ba siêu cường châu Á kể trên đang gợi ra những bài học đáng chú ý cho Việt Nam. Đầu tiên, công nghệ có thể là “chìa khóa” để bù đắp hạn chế về nhân lực chăm sóc sức khỏe, giúp người cao tuổi sống độc lập hơn.

Tiếp đến, khu vực công và tư có thể cùng hợp tác để phát triển hạ tầng và dịch vụ cho người cao tuổi, điều đó vừa làm giảm gánh nặng tài chính công, vừa mở ra cơ hội kiếm lợi nhuận cho doanh nghiệp.

Cuối cùng, chính sách tạo điều kiện giúp người cao tuổi làm việc vừa giúp nâng cao tăng trưởng kinh tế, vừa giúp họ cải thiện cuộc sống.