Tại thị trường Đông Nam Á, doanh số xe điện đang trên đà tăng trưởng trong khi xe sử dụng động cơ đốt trong lại sụt giảm, dù tốc độ chuyển đổi ở mỗi quốc gia không đồng đều.

Điểm sáng nổi bật nhất chính là Việt Nam. Tại đây, VinFast đang chiếm phần lớn doanh số xe điện, trái ngược hoàn toàn với các thị trường ASEAN khác, nơi các đối thủ Trung Quốc đang thống trị.

"Sự tăng trưởng ở thị trường xe điện của Việt Nam thực sự là một bất ngờ lớn," ông Akshay Prasad, Giám đốc tại công ty tư vấn Arthur D. Little, chia sẻ với Nikkei Asia.

Theo dữ liệu từ PwC, tổng doanh số ô tô tại Việt Nam (bao gồm cả xe thương mại và xe du lịch, chạy điện lẫn chạy xăng) trong 9 tháng đầu năm nay đã tăng 18% so với cùng kỳ năm 2024. Riêng mảng xe điện đã tăng tới 84%.

VinFast hiện là thương hiệu xe điện số một tại ASEAN với 110.362 xe bán ra tính đến hết tháng 9, vượt xa con số hơn 70.000 xe của BYD. Tuy nhiên, theo báo cáo tài chính của hãng, 94% lượng xe này được tiêu thụ tại thị trường nội địa.

Trên bình diện khu vực, PwC cho biết lượng xe điện bàn giao trong ba quý đầu năm đã tăng 62% so với cùng kỳ. Trong nhóm 6 nền kinh tế lớn của khối ASEAN, Malaysia và Philippines hiện đang tụt lại phía sau về tăng trưởng xe ô tô điện.

Về khía cạnh sản xuất, sự rời rạc trong chuỗi cung ứng đang là điểm yếu lớn nhất của nỗ lực thúc đẩy công nghiệp ô tô ASEAN. Ông Prasad nhận định, dù hầu hết các nước đều đặt mục tiêu nội địa hóa, nhưng các nhà sản xuất sẽ khó mở rộng quy mô nếu thị trường vẫn bị chia cắt. Điều này có thể buộc một số doanh nghiệp phải "rút lui hoặc ngừng hoạt động".

Ông Patrick Ziechmann, đối tác tại PwC, đồng tình rằng ASEAN nên có một chuỗi cung ứng chung cho ngành ô tô để có thể tận dụng được thế mạnh của mỗi nước. Tuy nhiên, thực tế lại không diễn ra như vậy dù rào cản thuế quan giữa các nước rất thấp.

"Họ không mặn mà với nhập khẩu vì lo ngại thâm hụt thương mại," ông Ziechmann giải thích. "Nước nào cũng muốn bảo vệ việc làm trong nước và mong muốn được chuyển giao công nghệ từ ngành ô tô sang các lĩnh vực khác."

Mặc dù vậy, bà Liz Lee, Phó giám đốc tại Counterpoint Research, cho rằng khu vực này "đủ rộng lớn và đa dạng" để các đối thủ cùng tồn tại và người mới vẫn có cơ hội chinh phục khách hàng.

"Sự phát triển của hệ sinh thái xe điện địa phương, cùng các chính sách hỗ trợ thương hiệu khu vực như Proton, Perodua và VinFast, sẽ dần đưa thị trường về thế cân bằng," bà nhận định.

Bà Lee cũng lưu ý tỷ lệ thâm nhập của xe điện vẫn thấp hơn mục tiêu đề ra của hầu hết các nước ASEAN, một phần do thiếu hạ tầng trạm sạc.

Thái Lan đang dẫn đầu về mặt này với hơn 4.000 trạm sạc công cộng từ 21 công ty. Ông Yossapong Laoonual, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Công nghệ Di động & Phương tiện tại Đại học Công nghệ King Mongkut Thonburi, cho biết hạ tầng của Thái Lan xếp hạng cao nhất ASEAN (trừ Singapore) và đã vượt mục tiêu năm nay.

Ở chiều ngược lại là Việt Nam, nơi V-Green (đơn vị liên kết của VinFast) đang vận hành khoảng 3.000 trạm sạc, vượt trội so với các đối thủ. 

Một số ý kiến khác cũng cho rằng trạm sạc không phải là rào cản quá lớn. Ông Mohammad Mudasser, Giám đốc bộ phận thương vụ tại PwC Việt Nam, miêu tả răng người dân ở đây thích sạc tại nhà hoặc nơi làm việc, nên thiếu trạm công cộng vẫn sẽ không ngăn cản họ mua xe.

"Vấn đề không chỉ nằm ở hạ tầng công cộng, thứ mà tôi tin sẽ dần được phổ cập hóa," ông nói. "Sự tiện lợi mới là yếu tố then chốt trong tương lai."

Ông nói thêm rằng một số người dùng vẫn sẽ chọn các hãng xe Trung Quốc nhờ giá cả và hiệu suất tốt cùng các liên doanh đang được hình thành với doanh nghiệp Việt. Ví dụ, Chery (An Huy) đã bắt tay với Geleximco, hay Wuling (Quảng Tây) hợp tác với TMT Motors.

"Chắc chắn trong 5 năm tới, thị trường sẽ bớt tập trung hơn hiện nay khi các tay chơi Trung Quốc gia nhập thị trường mạnh mẽ hơn," ông Mohammad khẳng định.

Dữ liệu của PwC cũng cho thấy thị trường ô tô ASEAN giảm 1,5% trong ba quý đầu năm, chủ yếu do sự sụt giảm của xe chạy xăng. Malaysia dù đã vươn lên thành thị trường ô tô lớn nhất ASEAN trong quý II lại bị các nước láng giềng bỏ xa về tỷ lệ xe điện. Xe điện chỉ chiếm 4,5% lượng đăng ký mới tại Malaysia tính đến tháng 10, trong khi mức trung bình khu vực là 17%.Philippines hiện xếp cuối bảng cùng vớiMalaysia.

Do mạng lưới sạc chưa đạt mục tiêu và giá xăng còn rẻ, nhiều người Malaysia vẫn chọn xe xăng truyền thống khi muốn mua ô tô. Tuy nhiên, lượng đăng ký xe điện vẫn ghi nhận mức tăng vọt 44% so với cùng kỳ, với các thương hiệu dẫn đầu như BYD, Proton, Tesla, Zeekr và BMW.

Hãng xe quốc gia Proton, sau khi ra mắt những mẫu xe xăng không mấy thành công, đã trở lại mạnh mẽ với xe điện, chiếm 22% thị phần trong năm nay. Chia sẻ với Nikkei, đại diện hãng cho biết động lực tăng trưởng mảng xe điện đến từ nhóm chuyên gia và người mua xe lần đầu chọn xe điện làm phương tiện chính. Hãng xe đồng hương Perodua (chiếm 42% tổng thị trường) dự kiến ra mắt xe điện vào tháng 12, hứa hẹn sẽ thu hút phân khúc khách hàng đại chúng.

Tại Indonesia, thị trường ô tô từng lớn nhất khu vực trước khi bị Malaysia soán ngôi, sự thu hẹp của tầng lớp trung lưu và tín dụng thắt chặt đã ảnh hưởng xấu đến doanh số ô tô. Bù lại, xe máy điện đang lên ngôi. Dù chỉ chiếm 2% vào năm ngoái, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) dự báo con số này sẽ nhảy vọt lên 30% vào năm 2030.

Thái Lan cũng đang đối mặt với kinh tế suy giảm và khó khăn tài chính. Ông Prasad cho biết các ngân hàng thường từ chối cho vay mua xe điện vì chưa biết cách định giá trị còn lại của xe. Dù vậy, lượng đăng ký xe điện tính đến tháng 10 đã cao hơn 8% so với cả năm 2024.

Khi các thương hiệu Trung Quốc ồ ạt tiến vào Thái Lan, nơi từng được mệnh danh là "Detroit của châu Á", câu hỏi đặt ra là làm sao các nhà sản xuất nội địa có thể theo kịp.

"Chúng tôi thấy nhiều công ty Trung Quốc không hợp tác với doanh nghiệp Thái," ông Yossapong lo ngại. "Các công ty trong nước cần tự phát triển năng lực nghiên cứu và phát triển (R&D)."

Ông Prasad từ Arthur D. Little gợi ý các nước ASEAN nên tìm ra thị trường ngách của riêng mình trong chuỗi giá trị, ví dụ như Indonesia làm pin (nhờ nguồn niken dồi dào), Thái Lan cung cấp linh kiện cơ khí, còn Malaysia tận dụng thế mạnh về chuỗi cung ứng điện tử.