Theo Reuters, việc nếu xuất khẩu thép của Trung Quốc đạt đỉnh trong nay có thể làm dấy lên nguy cơ châm ngòi cho làn sóng bảo hộ mạnh mẽ hơn nhằm vào nhà sản xuất thép lớn nhất thế giới.

Theo dự báo của 11 nhà phân tích, lượng thép xuất khẩu của Trung Quốc sẽ tăng từ 4% đến 9% trong năm nay, đạt mức từ 115 triệu đến 120 triệu tấn.  Trước đó, tất cả nhà phân tích này đều từng nhận định đầu năm nay rằng xuất khẩu sẽ giảm.

Lượng xuất khẩu kỷ lục từ Trung Quốc — quốc gia chiếm hơn một nửa sản lượng thép toàn cầu — cho thấy các nhà sản xuất và thương nhân nước này cần tìm đầu ra mới cho lượng thép không còn được hấp thụ trong nước, khi nhu cầu nội địa đã đạt đỉnh vào năm 2020 trước khi thị trường bất động sản sụp đổ. Nỗ lực này cũng phản ánh mối lo ngại của các nhà sản xuất rằng rào cản thương mại sẽ tiếp tục gia tăng. Theo ba nhà phân tích và một thương nhân giấu tên, quan điểm hiện nay là bán được càng nhiều càng tốt trước khi các rào cản mới được dựng lên.

Tuy nhiên, nỗi lo này có nguy cơ trở thành hiện thực, khi làn sóng đẩy mạnh xuất khẩu đang tái định hình dòng chảy thương mại toàn cầu và thúc đẩy các quốc gia dựng rào chắn để bảo vệ ngành thép trong nước.

Theo dữ liệu từ cơ quan Thông tin Phòng Vệ Thương Mại Trung Quốc, kể từ năm 2024 đến nay, đã có 54 biện pháp thuế quan và rào cản thương mại khác được áp lên thép Trung Quốc, vượt tổng số biện pháp được áp dụng trong giai đoạn 2019–2023.

Giới phân tích nhận định việc tăng xuất khẩu sẽ càng thúc đẩy các biện pháp hạn chế mới. Liên minh châu Âu đầu tháng này tuyên bố sẽ tìm cách mới để kiềm chế nhập khẩu thép, trong khi Mexico hôm thứ Năm đã công bố kế hoạch tăng thuế với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, bao gồm cả thép.

Chuyển hướng thị trường

Xuất khẩu thép từng đạt đỉnh vào năm 2015, trước khi các rào cản thương mại gia tăng và cơn bùng nổ thị trường bất động sản trong nước đẩy nhu cầu thép xây dựng lên cao, khiến xu hướng đảo chiều. Lần này, các nhà sản xuất thép duy trì lượng xuất khẩu một phần nhờ chuyển hướng sang các thị trường mới với rào cản thấp hoặc gần như không có.

Tập đoàn thép niêm yết lớn nhất Trung Quốc, Baoshan Iron & Steel (Baosteel), tháng trước cho biết lượng hàng xuất sang các thị trường mới nổi ở Trung Đông, Trung Á và Bắc Phi đang tăng nhanh, đồng thời dự báo lượng xuất khẩu năm nay sẽ đạt 10 triệu tấn.

Xuất khẩu thép của Trung Quốc sang Arab Saudi, Malaysia và Thái Lan đã tăng lần lượt 24%, 14% và 13% trong 7 tháng đầu năm nay so với cùng kỳ năm ngoái. Malaysia đã áp thuế chống bán phá giá với một số mặt hàng nhập khẩu vào tháng 7. Tuy nhiên, theo Hiệp hội Sắt Thép Trung Quốc (CISA), lượng xuất khẩu sang các đối tác lớn như Việt Nam và Hàn Quốc — vốn cũng đã áp dụng biện pháp chống bán phá giá — đã giảm lần lượt 20% và 10% trong bảy tháng đầu năm.

“Một thị trường khốc liệt đối với chúng tôi, các thương nhân… Hiện gần như không có đơn hàng nào từ Việt Nam và Hàn Quốc… Chúng tôi không còn cách nào khác ngoài việc phải phát triển các thị trường mới,” một thương nhân thép tại miền Đông Trung Quốc chia sẻ.

Trung Quốc thường xuất khẩu các sản phẩm thép có giá trị cao, nhưng các nhà sản xuất đang ngày càng chuyển sang các sản phẩm ít phức tạp hơn như phôi thép — các khối kim loại bán thành phẩm — vì chúng ít bị áp thuế hơn.

Lượng xuất khẩu phôi thép trong 7 tháng đầu năm đã cao gấp ba lần so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi lượng thép cây dùng trong xây dựng tăng 77%. Trong khi đó, lượng thép tấm cán nóng mỏng, sản phẩm thường bị đánh thuế, đã giảm 23%, theo số liệu hải quan.

Sự chuyển hướng sang các sản phẩm chưa hoàn thiện, giá trị thấp đang kéo giảm giá trị xuất khẩu của Trung Quốc dù khối lượng đạt mức kỷ lục, theo ông Alexis Ellender, trưởng nhóm phân tích hàng khô tại Kpler.

Theo số liệu hải quan, trong 8 tháng đầu năm, lượng thép xuất khẩu tăng 10% về khối lượng nhưng giảm 1% về giá trị tính theo USD.

“Sự gia tăng xuất khẩu bán thành phẩm thường là dấu hiệu cho thấy xuất khẩu đang tiến gần tới đỉnh. Điều đó có nghĩa là bán thành phẩm có thể mang lại lợi nhuận cao hơn so với xuất khẩu thép thành phẩm. Nó phản ánh một thị trường đang chịu áp lực,” ông Tomas Gutierrez, trưởng bộ phận dữ liệu tại hãng tư vấn Kallanish Commodities, nhận định.

Xuất khẩu thép sắp đạt đỉnh

Lượng xuất khẩu sản phẩm bán thành phẩm gia tăng cũng đang vấp phải sự phản đối từ chính phủ Trung Quốc. Bắc Kinh muốn các nhà sản xuất tăng giá trị gia tăng và đang cân nhắc tăng thuế xuất khẩu để hạn chế các lô hàng thép giá trị thấp.

Điều này, cùng với làn sóng bảo hộ mới, khiến một số nhà phân tích dự báo xuất khẩu sẽ đạt đỉnh trong năm nay.

“Các thị trường nước ngoài đang bão hòa và rào cản thương mại ngày càng dày đặc. Việc bán hàng ra nước ngoài sẽ không còn dễ dàng nữa,” ông Gutierrez nói.

Kpler dự báo lượng xuất khẩu thép của Trung Quốc sẽ giảm về mức 100–105 triệu tấn vào năm 2026. Ba nhà phân tích khác dự báo con số này sẽ giảm xuống dưới 100 triệu tấn. Dù vậy, ở mức khoảng 100 triệu tấn, lượng xuất khẩu của Trung Quốc vẫn sẽ vượt sản lượng thép của mọi quốc gia khác ngoại trừ Ấn Độ.

“Chúng tôi đã đối mặt với số vụ tranh chấp thương mại kỷ lục trong năm nay, bao gồm các biện pháp chống bán phá giá,” Tổng giám đốc Baosteel, ông Baojun Liu, nói trong một cuộc họp báo cáo kết quả kinh doanh tháng trước.
“Nhưng với quy mô hiện tại, là một công ty thép, chúng tôi buộc phải xuất khẩu.”