Tại Hội nghị lấy ý kiến chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp và các đơn vị liên quan lĩnh vực năng lượng về triển khai thị trường điện cạnh tranh chiều 30/9, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnhphải có lộ trình xóa bỏ bù chéo giá điện. Đồng thời, ban hành quy định về giá dịch vụ phân phối, bảo đảm nguyên tắc "tính đúng, tính đủ" chi phí, đặc biệt là khâu truyền tải điện, theo Báo Chính phủ.

Theo Bộ trưởng, phải sửa đổi, bổ sung kịp thời các quy định về vận hành thị trường điện cạnh tranh ở từng cấp độ, bảo đảm phù hợp với lộ trình và thiết kế đã điều chỉnh. "Một nguyên tắc cần tôn trọng là tín hiệu giá thị trường phải trở thành yếu tố quan trọng trong việc thu hút đầu tư", Bộ trưởng nói

Ngoài ra, cần ban hành cơ chế quản lý và điều tiết việc sử dụng nhiên liệu sơ cấp cho phát điện, đặc biệt là khí và giá khí trộn, nhằm bảo đảm hiệu quả và an ninh năng lượng.

"Thể chế phải được cởi mở, tháo gỡ mọi nút thắt trong từng khâu của hoạt động điện lực. Như nhiều chuyên gia đã đề xuất, cần mạnh dạn bỏ cấp chủ trương đầu tư đối với các dự án đã nằm trong quy hoạch để giảm bớt thủ tục, thúc đẩy tiến độ và khơi thông nguồn lực xã hội", Bộ trưởng cho hay.

Cải cách cơ chế giá điện

Trước đó, các ý kiến tại Hội nghị đều cho rằng phát triển thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện là yêu cầu và xu hướng tất yếu, khách quan không thể đảo ngược để tháo gỡ điểm nghẽn, tạo động lực thúc đẩy phát triển năng lượng, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế của đất nước, nhất là yêu cầu tăng trưởng hai con số trong những năm tới.

Báo cáo tại Hội Nghị, ông Phạm Nguyên Hùng, Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương, cho biết Bộ Công Thương đã khẩn trương tổng kết, xây dựng Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 70-NQ/TW, tập trung hoàn thiện thể chế, giám sát quy hoạch và chiến lược năng lượng, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Bên cạnh những kết quả đạt được của thị trường điện sau 13 năm thực hiện theo Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, nhiều điểm nghẽn vấn còn tồn tại được Cục Điện lực chỉ ra như: Tỷ lệ nguồn điện tham gia thị trường thấp (nhất là BOT, năng lượng tái tạo); thị trường bán buôn điện cạnh tranh chưa thực sự mở với nhiều bên mua buôn điện; thị trường dịch vụ phụ trợ chưa hình thành; cơ chế hợp đồng sản lượng (Qc) chưa phát huy được hiệu lực; đàm phán PPA kéo dài; thiếu công cụ quản trị rủi ro; giá bán lẻ chưa tách bạch chi phí, còn bù chéo.

Để tháo gỡ, Chính phủ đã ban hành Nghị định 72/2025/NĐ-CP về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện, xây dựng khung giá phát điện, nhập khẩu, truyền tải và dịch vụ phụ trợ; cải cách biểu giá sinh hoạt còn 6 bậc; bổ sung giá cho du lịch và sạc xe điện; đồng thời chuẩn bị thí điểm cơ chế giá điện hai thành phần từ cuối năm 2025.

Góp ý về lĩnh vực này, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng cho rằng, một thị trường điện cạnh tranh lành mạnh chỉ có thể hình thành khi có đủ hàng hóa để mua bán. Hiện chỉ khoảng 38% tổng công suất tham gia thị trường điện.

Nếu các nguồn điện BOT và năng lượng tái tạo đang hưởng cơ chế FIT tiếp tục không tham gia thị trường thì tỉ lệ này còn thấp hơn. Điều đó đồng nghĩa với việc thị trường thiếu "người bán", không thể phản ánh đúng quan hệ cung – cầu.

Do đó, Hiệp hội Năng lượng kiến nghị mọi nhà máy điện, không phân biệt quy mô và loại hình, sau thời gian ưu đãi phải tham gia thị trường điện cạnh tranh. Chỉ khi tăng dần tỉ lệ nguồn tham gia, giá điện mới phản ánh chi phí thực và tạo tín hiệu đầu tư đúng hướng.

Đại diện Hiệp hội Năng lượng cũng cho rằng, bất cập hiện nay là giá điện vẫn được tính theo mặt bằng toàn quốc, chưa phân biệt vùng miền. Điều này khiến nhà đầu tư khó đưa ra quyết định vì không phản ánh đúng chi phí truyền tải và phân phối. Hiệp hội đồng tình với đề xuất nghiên cứu cơ chế giá điện theo khu vực hoặc theo nút (nodal pricing), để tạo tín hiệu đầu tư chính xác hơn, đồng thời khuyến khích khách hàng lớn tham gia thị trường.

Liên quan đến vấn đề này, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn kiến nghị Bộ Công Thương sớm nghiên cứu, chuyển sang áp dụng cơ chế giá điện linh hoạt hơn, gắn với thực tế tiêu thụ và công nghệ mới, cho phép EVN điều chỉnh giá bán lẻ điện linh hoạt hơn theo tín hiệu thị trường.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Xuân Nam, Phó Tổng Giám đốc khẳng định, bảo đảm an ninh năng lượng, cung ứng đủ điện cho đất nước là mục tiêu cao nhất. Theo ông Nam, quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh phải đặt trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam.

Trong đó có hai vấn đề, thứ nhất, tỷ trọng năng lượng tái tạo đã chiếm tới 30% công suất hệ thống (gần 30.000 MW), tạo áp lực lớn cho công tác điều độ, vận hành. Vấn đề thứ hai là nhu cầu tăng trưởng điện 12-15%/năm là mức rất "nóng" so với nhiều nước phát triển, nơi mức tăng chỉ khoảng 3%. Nếu thiết kế thị trường không phù hợp, Việt Nam sẽ khó thu hút đầu tư mới.

Xóa bỏ bù chéo giá điện

Vấn đề xoá bỏ tình trạng bù chéo giá điện đã được Ủy ban Khoa học, Công nghệ và môi trường yêu cầu khi sửa Luật Điện lực năm 2024.

Cụ thể Luật Điện lực quy định "thực hiện cơ cấu biểu giá bán lẻ điện hợp lý với các nhóm khách hàng", nhưng gần 10 năm qua cơ cấu biểu giá bộc lộ bất cập khi người dân phải bù chéo cho sản xuất.

Tức là, giá điện sinh hoạt của người dân chi trả cao hơn điện bán sản xuất của doanh nghiệp và người dùng nhiều bù cho dùng ít. Trong khi đó, Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị đưa ra định hướng không thực hiện bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng, vùng miền.

Ngày 30/11, Quốc hội thông qua Luật Điện lực (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/2/2025, song chưa xóa bỏ “bù chéo giá điện”.

Lý giải về vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho hay, việc giảm dần tiến tới xóa bỏ bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng, giữa các vùng miền là cần thiết theo tinh thần Nghị quyết số 55-NQ/TW.

“Hiện nay, giá bán lẻ điện đang áp dụng thống nhất toàn quốc, có bù chéo giá điện giữa các vùng miền. Đối với bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng, cần giảm dần và tiến tới xóa bỏ thông qua xây dựng cơ cấu biểu giá bán lẻ điện phản ánh chi phí theo đặc điểm tiêu thụ điện gây ra cho hệ thống điện”, ông Huy cho biết.

Theo ông, việc thực hiện giảm bù chéo giá điện phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố (như tiến độ thực hiện và mức độ tái cơ cấu ngành điện, các chính sách/công cụ về tài chính khả thi để thực hiện giảm bù chéo...), cần nghiên cứu, xem xét thận trọng, kỹ lưỡng để xây dựng phương án lộ trình cụ thể; việc quy định để thực hiện xoá bỏ ngay việc bù chéo giá điện là chưa khả thi.

Vì vậy, Luật chỉ quy định lộ trình xoá bỏ bù chéo giá điện và giao Bộ Công Thương trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt lộ trình thực hiện đồng bộ với các cấp độ phát triển thị trường điện.