Trong nhiều thập kỷ, các cường quốc xuất khẩu của châu Á đã theo đuổi một chiếc lược tài chính đơn giản: bán hàng hoá cho Mỹ, sau đó đầu tư số tiền thu được vào các tài sản tài chính Mỹ.

Mô hình đó đang phải đối mặt với mối đe doạ lớn nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 khi Tổng thống Donald Trump cố gắng tái thiết hoạt động thương mại toàn cầu và nền kinh tế Mỹ.

Các chính sách của ông Trump làm đảo ngược thứ logic đằng sau 7.500 tỷ USD vốn đầu tư của châu Á vào Mỹ. Một số nhà quản lý tài sản lớn nhất thế giới cho biết xu hướng đảo ngược chỉ mới bắt đầu.

Đối với những người bị bất ngờ bởi sự thay đổi này, thiệt hại đã trở nên nghiêm trọng. Một đợt bán tháo đồng USD sau khi ông Trump áp thuế đối ứng với hầu hết hàng hoá nhập khẩu vào Mỹ đã khiến các công ty bảo hiểm Đài Loan báo cáo khoản lỗ 620 triệu USD chỉ trong tháng 4.

Sau đó, đà tăng vọt hơn 8,5% của đồng đô la Đài Loan chỉ trong hai ngày đầu tháng 5 đã khiến nhiều người đứng trước nguy cơ lỗ 18 tỷ USD do không phòng vệ các khoản đầu tư tại Mỹ.

Từ trước khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, dòng vốn đầu tư từ châu Á vào Mỹ đã giảm so với mức đỉnh lịch sử. Hiện tại, đã có những dấu hiệu cho thấy xu hướng đó sẽ tăng tốc.

Theo Bloomberg, các công ty bảo hiểm nhân thọ lớn nhất Nhật Bản đang tìm kiếm những lựa chọn thay thế cho trái phiếu chính phủ Mỹ, trong khi các văn phòng gia đình đang cắt giảm hoặc đóng băng đầu tư.

Chưa hết, một quỹ hưu trí quy mô 96 tỷ USD của Australia gần đây tuyên bố các khoản đầu tư vào Mỹ có thể đã đạt đỉnh. Dữ liệu mới nhất cho thấy Trung Quốc đã thu hẹp lượng nắm giữ trái phiếu kho bạc vào tháng 3.

“Chúng ta đang ở trong một trật tự thế giới thay đổi và tôi không nghĩ chúng ta sẽ quay trở lại trạng thái trước đây”, bà Virginie Maisonneuve, Giám đốc cấp cao của Allianz Global Investors, đánh giá.

“Trật tự thế giới đang biến đổi so với giai đoạn Thế chiến thứ hai và một phần được kích hoạt bởi cuộc cạnh tranh về kinh tế cũng như công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc”, vị giám đốc nhận định.

Đảo chiều chiến lược

Các nhà đầu tư châu Á có nhiều lý do để tìm kiếm những lựa chọn thay thế cho các tài sản Mỹ: thâm hụt ngân sách của Mỹ phình to, tình trạng phân cực chính trị tại Washington ngày càng gia tăng và nỗi lo về cơ sở hạ tầng già cỗi của Mỹ ngày càng lớn.

Việc Mỹ sử dụng đồng USD - đồng tiền dự trữ của thế giới - trong các lệnh trừng phạt chống lại Nga cũng làm dấy lên lo ngại về tính an toàn của các tài sản tiền tệ mà châu Á nắm giữ.

Ngoài ra, dự luật cắt giảm thuế của ông Trump đang thổi bùng lo ngại về tình trạng chi tiêu quá trớn. Gần đây, nối gót S&P Ratings và Fitch Ratings, Moody’s đã hạ xếp hạng tín nhiệm của Mỹ từ mức cao nhất.

Theo CEO Stephen Jen của Eurizon SLJ Capital, việc nhà đầu tư chuyển từ tích trữ tài sản Mỹ sang nghi ngờ nền kinh tế Mỹ có thể khiến 2.500 tỷ USD đổ bộ các thị trường toàn cầu.

Trong kịch bản đó, đồng tiền của các thị trường mới nổi sẽ tăng vọt so với đồng bạc xanh, cổ phiếu từ châu Âu đến Nhật Bản sẽ hưởng lợi từ dòng vốn đổ vào. Thị trường nợ từ Australia cho đến Canada cũng sẽ đón nhận dòng vốn mới.

Theo phân tích của Bloomberg dựa trên dữ liệu từ Bộ Tài chính Mỹ, tổng cộng 11 nền kinh tế lớn nhất châu Á đã mua 4.700 tỷ USD cổ phiếu và trái phiếu Mỹ kể từ năm 1997, nâng tổng vốn đầu tư lên 7.500 tỷ USD.

Dòng vốn vào Mỹ đạt đỉnh ở mức 354 tỷ USD vào năm 2004, khi sự trỗi dậy của Trung Quốc - sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới - bắt đầu định hình lại hoạt động thương mại và đầu tư trong khu vực.

Hồi đầu những năm 2000, hầu như tất cả số tiền mà các nhà xuất khẩu lớn nhất châu Á kiếm được khi bán hàng sang Mỹ đều tái đầu tư vào thị trường cổ phiếu và trái phiếu Mỹ do tỷ suất sinh lời cao và tốc độ tăng trưởng tích cực của nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 là một “lời cảnh tỉnh nghiêm túc”, phơi bày sự mong manh và rủi ro trên thị trường tài chính Mỹ, theo ông David Gibson-Moore, CEO của hãng tư vấn Gulf Analytica.

Trong thập kỷ qua, “các quỹ đầu tư quốc gia, văn phòng gia đình và nhà đầu tư tổ chức trên khắp châu Á đã dần tái cân bằng danh mục để giảm bớt tình trạng phụ thuộc quá mức vào các tài sản Mỹ”, ông Gibson-Moore nói.

Đến năm 2024, dòng vốn châu Á chảy vào Mỹ đã giảm xuống còn 68 tỷ USD, chỉ tương đương 11% thặng dư thương mại của họ với Mỹ. Xuất khẩu hàng hoá từ châu Á sang Mỹ đã tăng vọt trong những năm qua nhờ đồng USD mạnh lên và tiêu dùng của người Mỹ phục hồi hậu đại dịch COVID-19.

Sự sụp đổ của chiến lược carry trade

Mặc dù dòng vốn chảy vào Mỹ đã chững lại, châu Á vẫn phụ thuộc rất nhiều vào một đồng USD mạnh để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và mô hình đầu tư.

Rủi ro đã lộ diện vào năm ngoái khi Ngân hàng Trung ương Nhật Bản tăng lãi suất sau nhiều năm duy trì chính sách tiền tệ siêu lỏng lẻo và Tokyo can thiệp thị trường để hỗ trợ đồng yen.

Từ đầu tháng 7 đến tháng 8, đồng yen tăng 14% so với đồng USD. Đột nhiên, chiến lược carry trade toàn cầu - trong đó nhà đầu tư đi vay bằng đồng yen để rót vốn vào các tài sản có tỷ suất sinh lời cao ở Mỹ hoặc những nơi khác - lâm nguy.

Theo phân tích của Bloomberg Economics, nhà đầu tư đã nhanh chóng bán tháo các vị thế với tốc độ nhanh nhất kể từ năm 2007. TS Lombard ước tính số vị thế bị thanh lý có quy mô khoảng 1.100 tỷ USD.

Các tài sản toàn cầu, từ cổ phiếu Nvidia đến trái phiếu thị trường mới nổi và đồng bitcoin, đều lao dốc thảm hại. Vốn hoá của ba ngân hàng lớn nhất Nhật Bản bốc hơi khoảng 85 tỷ USD trong hai ngày giao dịch.

Nhà phân tích Udith Sikand của Gavekal Research cho biết cuộc đảo chiều của chiến lược carry trade bằng đồng yen đã khiến các nhà đầu tư phải đánh giá lại chiến lược dài hạn của họ.

“Chiến lược đó chỉ thực sự hiệu quả khi thị trường ngoại hối hoạt động theo hướng bạn mong đợi, trong đó đồng nội tệ của bạn mất giá và đồng USD tiếp tục tăng cao”, ông Sikand nhấn mạnh.

Sau đó, Tổng thống Trump bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai của mình. Ông cam kết đưa lĩnh vực sản xuất quay trở lại Mỹ và phàn nàn rằng các nước khác làm suy yếu đồng nội tệ để giành lợi thế cạnh tranh. Các tuyên bố của ông Trump dĩ nhiên mâu thuẫn với mô hình tăng trưởng phụ thuộc vào xuất khẩu của châu Á.

Các chính sách thuế quan cao của nhà lãnh đạo 78 tuổi, đặc biệt là với các nhà xuất khẩu châu Á, đã thúc đẩy Nhật Bản và Hàn Quốc nhanh chóng ngồi vào bàn đàm phán.

Các nhà giao dịch tự hỏi liệu ngoại hối có phải là một phần trong các cuộc đàm phán hay không khi Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam và Singapore đang nằm trong danh sách theo dõi tiền tệ của Bộ Tài chính Mỹ.

Đồng đô la Đài Loan tăng nóng

Đầu tháng 5, có nhiều đồn đoán rằng Đài Loan sẽ được yêu cầu tăng giá đồng nội tệ như một phần trong các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ. Đà tăng chóng mặt của đồng đô la Đài Loan trong hai ngày đã gây sốc cho các nhà giao dịch lẫn giới doanh nghiệp.

Tốc độ tăng giá - chưa từng thấy kể từ ít nhất là thập niên 1980 - đe doạ làm giảm giá trị lượng trái phiếu kho bạc Mỹ mà hòn đảo này nắm giữ. Theo dữ liệu chính thức, Đài Loan đang nắm khoảng 294 tỷ USD trái phiếu kho bạc.

Ngay trước cú sốc đó, các công ty bảo hiểm nhân thọ Đài Loan đã ghi nhận khoản lỗ 620 triệu USD vào tháng 4 do tình trạng biến động mà thuế quan của ông Trump gây ra. Trong nhiều năm qua, các công ty này đã tái đầu tư số tiền kiếm được từ hoạt động xuất khẩu chất bán dẫn vào Mỹ.

Goldman Sachs ước tính nếu đồng đô la Đài Loan tăng giá 10%, khoản lỗ chưa thực hiện của các công ty bảo hiểm nhân thọ sẽ vào khoảng 18 tỷ USD.

“Các thị trường đang ở điểm bước ngoặt, chứng kiến những cơn đau đẻ của một hệ thống tài chính mới”, ông Rajeev De Mello, nhà quản lý danh mục đầu tư tại GAMA Asset Management, nhận định.

“Đà tăng của đồng đô la Đài Loan không phải là một sự kiện đơn lẻ - đó là một lời cảnh tỉnh cho các thị trường. Câu hỏi bây giờ là, ai sẽ là người tiếp theo?”, ông cảnh báo.

Có những dấu hiệu cho thấy các đồng tiền châu Á đang bị định giá thấp nghiêm trọng. Trung bình, các đồng tiền lớn trong khu vực như đồng yen và nhân dân tệ đang giao dịch thấp hơn 57% so với tỷ giá hối đoái có tính đến sự khác biệt về chi phí sinh hoạt. Con số này gần với mức thấp nhất mọi thời đại là 59% thiết lập vào giữa năm 2024.

Mối đe dọa từ trái phiếu kho bạc Mỹ

Trung Quốc đã cắt giảm vốn đầu tư vào Mỹ do mối quan hệ với Washington ngày càng xấu đi.

Dữ liệu từ Bộ Tài chính Mỹ cho thấy Trung Quốc đã bán ròng 172 tỷ USD cổ phiếu và trái phiếu Mỹ vào năm ngoái. Một năm trước đó, quốc gia tỷ dân bán ròng 64 tỷ USD tài sản Mỹ.

Dữ liệu kể trên có thể chưa đầy đủ, vì một số nhà phân tích chỉ ra rằng các quỹ đầu tư của Trung Quốc có thể đã che giấu việc mua chứng khoán nợ của Mỹ thông qua các tổ chức ở những nước khác.

Tuy nhiên, các động thái của Trung Quốc trong nhiều năm qua và dữ liệu hồi tháng 3 của Bộ Tài chính Mỹ cho thấy có khả năng một cuộc điều chỉnh mang tính lịch sử sẽ không diễn ra theo một chiều. Tức là, thị trường Mỹ cũng gặp nguy hiểm.

Trung Quốc và Nhật Bản đang nắm giữ tổng cộng 1.700 tỷ USD trái phiếu kho bạc. Trong đợt bán tháo trái phiếu vào tháng 4, thị trường đồn đoán rằng liệu một trong hai nước hoặc cả hai nước có sử dụng trái phiếu kho bạc làm đòn bẩy hay không, vì quyết định tạm thời giảm thuế đối ứng sau đó của ông Trump bị ảnh hưởng bởi đà tăng của lợi suất.

Ngay cả khi họ không làm vậy, khả năng các quốc gia châu Á này mua ít chứng khoán nợ của chính phủ Mỹ hơn trong tương lai cũng là điều đáng báo động vì các đề xuất cắt giảm thuế của ông Trump dự kiến sẽ làm tăng thâm hụt ngân sách.

Nhiều nhà đầu tư châu Á đang lên kế hoạch cho một thay đổi lớn trong hoạt động giao dịch toàn cầu, ngay cả khi ông Trump giảm thuế quan và bắt đầu các cuộc đàm phán.

Nippon Life Insurance, công ty bảo hiểm nhân thọ lớn nhất Nhật Bản, đang tìm kiếm những lựa chọn thay thế cho trái phiếu kho bạc Mỹ ở châu Âu, Australia và Canada vì “Mỹ đang chiếm phần lớn danh mục trái phiếu chính phủ” của họ, CIO Keisuke Kawasaki cho hay.

UniSuper, một trong những quỹ hưu trí lớn nhất của Australia với tài sản khoảng 96 tỷ USD, thông báo vào đầu tháng 4 rằng các khoản đầu tư của họ vào Mỹ có thể đã đạt đỉnh. UniSuper có kế hoạch giảm bớt mức độ tiếp xúc với Mỹ vì ông Trump “đang trở nên tồi tệ trong mắt doanh nghiệp”. Đây là một thay đổi lớn so với tháng 2, khi UniSuper tiết lộ kế hoạch rót thêm vốn vào Mỹ.

Bà Amy Lo, đồng trưởng bộ phận quản lý tài sản khu vực châu Á của UBS, cho biết các khách hàng giàu có của ngân hàng Thuỵ Sỹ này đang ngày càng chuyển hướng khỏi tài sản Mỹ.

Khoảng 10 văn phòng gia đình và cố vấn giám sát hàng tỷ USD tài sản cũng cho biết họ đang cắt giảm rủi ro hoặc đóng băng đầu tư, chủ yếu là vào cổ phiếu và trái phiếu kho bạc Mỹ.

Dữ liệu cho thấy tiền đang chảy vào Nhật Bản, khi nền kinh tế này phục hồi sau giai đoạn giảm phát kéo dài và lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 30 năm đạt mức cao kỷ lục.

Theo số liệu sơ bộ từ Bộ Tài chính Nhật Bản, các nhà đầu tư nước ngoài đã mua ròng 8.200 tỷ yen (tương đương 57 tỷ USD) trái phiếu và cổ phiếu Nhật Bản vào tháng 4.