Tâm lý lo sợ bao trùm

Gần như sau mỗi tuần, thế giới đều đạt thêm bước tiến mới về công nghệ AI. Các mô hình AI mạnh mẽ nhất có thể thực hiện những tác vụ đáng kinh ngạc, từ viết báo cáo chi tiết cho đến tạo video theo yêu cầu. Hiện tượng AI tự sáng tạo thông tin cũng đang được khắc phục.

Đó là lý do rất nhiều người lo ngại AI sẽ lấy mất công việc của họ. Vào đầu năm nay, số lượt tìm kiếm “thất nghiệp vì AI” đã leo lên mức cao nhất mọi thời đại.

Tờ Economist cho biết tại những thành phố như London và San Francisco, câu hỏi “Bạn nghĩ mình còn có việc làm trong bao lâu?” liên tục được nhắc đến trong các cuộc trò chuyện. Nhưng các ứng dụng AI - tiêu biểu là ChatGPT - đã thật sự khiến ai mất việc hay chưa?

Nhiều chuyên gia khẳng định xu hướng đó đang diễn ra. Họ viện dẫn nghiên cứu gần đây của hai chuyên gia Carl Benedikt Frey và Pedro Llanos-Paredes thuộc Đại học Oxford, trong đó nhắc đến mối liên hệ giữa xu hướng tự động hóa và nhu cầu sụt giảm đối với các biên dịch viên.

Những chuyên gia khác lấy ví dụ về Klarna, một công ty fintech từng tự hào tuyên bố sử dụng AI để tự động hóa dịch vụ khách hàng.

Song, dữ liệu chính thức của Mỹ cho thấy số người làm việc biên dịch, phiên dịch và các lĩnh vực tương tự hiện cao hơn 7% so với một năm trước.

Klarna cũng đang thay đổi lập trường. CEO Sebastian Siemiatkowski gần đây trấn an khách hàng: “Chúng tôi luôn có nhân viên hỗ trợ nếu bạn muốn”.

Các chuyên gia vẫn đang xem xét dữ liệu để tìm kiếm dấu hiệu khủng hoảng việc làm vì AI. Một thước đo được sử dụng rộng rãi là hệ số giữa tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới ra trường và mức trung bình của người Mỹ. Hiện tại, cử nhân trẻ có nhiều khả năng thất nghiệp hơn người lao động bình thường.

Lời giải thích phổ biến là sinh viên mới ra trường thường làm những công việc đầu vào trong các ngành đòi hỏi nhiều kiến thức - ví dụ như trợ lý luật sư. Đó là những công việc AI có thể làm tốt. Vậy phải chăng AI đã xóa sổ những công việc này?

Theo tờ Economist, câu trả lời là “không”. Mức độ “thất nghiệp tương đối” của sinh viên mới ra trường đã bắt đầu tăng từ năm 2009, cách xa thời điểm ra đời của AI tạo sinh. Và tỷ lệ thất nghiệp thực tế của sinh viên mới ra trường vẫn ở mức thấp, vào khoảng 4%.

Thực tế khác xa suy nghĩ

Để phân tích kỹ lưỡng hơn, tờ Economist đã đào sâu vào dữ liệu việc làm của Mỹ theo nghề nghiệp, tập trung vào nhóm lao động thường được cho là dễ bị tổn thương bởi AI. Họ bao gồm các nhân viên cổ cồn trắng, tức người làm việc trong bộ phận hỗ trợ văn phòng, vận hành tài chính, bán hàng và những vị trí tương tự.

Phân tích cũng không tìm thấy bằng chứng nào về cú sốc việc làm do AI gây ra. Trái lại, tỷ lệ người lao động làm các công việc cổ cồn trắng lại tăng nhẹ trong năm ngoái.

Nhìn chung, tỷ lệ thất nghiệp trên toàn nước Mỹ vẫn ở mức thấp là 4,2%. Tiền lương cũng đang tiếp tục tăng trưởng khá mạnh mẽ. Do đó, ý tưởng cho rằng AI đang khiến nhu cầu dành cho lao động giảm sút rất thiếu sức thuyết phục.

Các xu hướng bên ngoài nước Mỹ cũng cho thấy điều tương tự. Tốc độ tăng trưởng thu nhập ở Anh, khu vực đồng euro và Nhật Bản vẫn mạnh mẽ. Trong năm 2024, tỷ lệ người trong độ tuổi lao động có việc làm của OECD đã leo lên mức cao nhất mọi thời đại.

Tờ Economist chỉ ra hai lý do có thể giải thích những xu hướng trên. Thứ nhất là bất chấp những tuyên bố đao to búa lớn về việc ứng dụng AI trong mọi hoạt động, các công ty thực chất ít khi sử dụng AI cho các công việc nghiêm túc.

Một thước đo chính thức gợi ý rằng chưa tới 10% doanh nghiệp Mỹ dùng AI để sản xuất hàng hóa và dịch vụ.

Thứ hai là ngay cả khi doanh nghiệp thực sự triển khai AI, họ không sa thải nhân viên. Có lẽ AI chỉ đóng vai trò giúp người lao động làm việc nhanh hơn chứ không thay thế họ. Bất kể lý do thực sự là gì, hiện tại người lao động không cần phải hoảng sợ vì AI.