Tại một sự kiện sáng 27/6 ở Hà Nội, bà Chu Kiều Liên, Giám đốc Công ty T&M Forwarding - Chi nhánh Hà Nội, đã chỉ ra một trong những nguyên nhân sâu xa khiến chi phí logistics của Việt Nam  (chiếm 16,8-17% GDP) cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu (khoảng 10,6%).

Theo bà, gánh nặng này có một phần đáng kể đến từ "các chi phí ẩn từ thủ tục và rào cản phi thuế quan".

Những chi phí vô hình này đang trực tiếp làm suy giảm hiệu quả của các doanh nghiệp định hướng xuất khẩu. Bà Liên khẳng định, các rào cản này không chỉ đơn thuần “làm gia tăng chi phí giao thương, mà còn đe dọa đến tính hiệu quả, tính ổn định của chuỗi cung ứng”.

Cụ thể, các doanh nghiệp phải tăng cường đầu tư vào bộ phận kiểm soát chất lượng, pháp lý, chi phí kiểm định, chứng nhận, lưu kho, lưu container tại cảng do các yêu cầu phức tạp. 

Đồng thời, thời gian thông quan kéo dài từ vài ngày đến vài tuần vì các thủ tục kiểm tra thực tế, kiểm dịch đang làm gián đoạn nghiêm trọng dòng chảy thương mại, đặc biệt với các mặt hàng nhạy cảm về thời gian như nông sản, thực phẩm.

Những gián đoạn này gây ra hiệu ứng domino. Bà Liên phân tích: “Hàng hóa bị chậm giải phóng ảnh hưởng trực tiếp đến lịch trình tàu, năng suất khai thác cảng và độ tin cậy của dịch vụ logistics”. 

Khi hàng hóa bị giữ lại, công suất khai thác của cả hệ thống từ bãi hàng, đội xe đến tàu biển đều bị giảm sút do không thể xoay vòng nhanh, gây lãng phí nguồn lực và gia tăng áp lực chi phí.

Một số rào cản phi thuế quan chính đang tác động mạnh mẽ đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam bao gồm:

Quy định kỹ thuật và tiêu chuẩn chất lượng: Các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản đều có tiêu chuẩn riêng biệt, buộc doanh nghiệp phải đầu tư lớn để tuân thủ.

Rào cản vệ sinh và kiểm dịch: Yêu cầu kiểm dịch nghiêm ngặt tại cảng nhập khẩu thường xuyên gây ách tắc, phát sinh chi phí và rủi ro hàng hóa bị trả lại hoặc tiêu hủy.

Thủ tục hải quan thiếu đồng bộ: Nhiều quốc gia vẫn áp dụng thủ tục hành chính rườm rà, chưa số hóa hoàn toàn, gây chậm trễ và phát sinh chi phí không chính thức.

Quy định nội địa hóa dịch vụ: Yêu cầu sử dụng đội xe hoặc đội tàu của nước nhập khẩu cũng đang hạn chế khả năng triển khai dịch vụ xuyên biên giới hiệu quả.

Về mặt vĩ mô, những rào cản này không chỉ ảnh hưởng đến từng doanh nghiệp mà còn làm chậm tiến trình hội nhập kinh tế của cả khu vực ASEAN. Nó khiến chi phí giao thương nội khối cao hơn kỳ vọng và làm giảm lợi thế cạnh tranh của khu vực so với EU hay Bắc Mỹ, nơi có mức độ tiêu chuẩn hóa cao hơn. 

Đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn chiếm tỷ trọng lớn tại Việt Nam và ASEAN, việc tiếp cận thông tin và tuân thủ các quy định này là một thách thức lớn, có thể khiến họ mất cơ hội xuất khẩu hoặc bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.

Để ứng phó, cộng đồng doanh nghiệp được kiến nghị cần chủ động đầu tư vào công nghệ số, hệ thống truy xuất và tiêu chuẩn hóa dữ liệu. 

Đồng thời, việc tăng cường phối hợp với chính phủ và các hiệp hội ngành nghề để thúc đẩy thuận lợi hóa thương mại, cũng như chủ động đa dạng hóa thị trường và tuyến vận tải được xem là những giải pháp cấp thiết nhằm giảm thiểu rủi ro từ các rào cản này.