Kể từ khi trở lại Nhà Trắng vào tháng 1, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã triển khai chương trình thuế quan sâu rộng trên toàn thế giới. Theo ông, biện pháp này sẽ giúp thu hẹp thâm hụt thương mại hàng hoá, vực dậy ngành sản xuất và bảo vệ việc làm trong nước.

Trên thực tế, thuế quan đã gây ra nhiều xáo trộn cho hoạt động thương mại toàn cầu và đang kéo giá cả hàng hóa ở Mỹ đi lên. Song, chủ nhân Nhà Trắng chưa có ý định dừng lại và đang muốn tăng mạnh thuế quan đối với những ngành hàng mà ông coi là quan trọng với an ninh quốc gia.

Thuế quan đối ứng

Đáng chú ý nhất trong chính sách thương mại mới của Mỹ là thuế quan đối ứng. Chính quyền ông Trump áp thuế tối thiểu 10% với hầu hết các đối tác thương mại, 15% đối với các quốc gia và vùng lãnh thổ có thặng dư thương mại hàng hóa nhỏ hoặc đạt thỏa thuận với Mỹ. 26 nền kinh tế khác chịu mức thuế cao hơn, dao động trong khoảng 18 - 41%. 

Syria là nước chịu mức thuế cao nhất 41%, tiếp theo là Lào và Myanmar cùng chịu thuế 40%. Việt Nam chịu thuế 20%. Ngoài ra, Nhà Trắng cảnh báo hàng hóa trung chuyển qua một quốc gia khác nhằm tránh thuế quan sẽ phải chịu mức thuế bổ sung 40%.

Hai quốc gia láng giềng của Mỹ là Canada và Mexico không nằm trong cơ chế thuế đối ứng mà bị áp thuế theo diện đặc biệt, liên quan đến nạn buôn lậu fentanyl vào Mỹ.

Trung Quốc vừa phải gánh 10% thuế quan đối ứng, vừa chịu mức thuế 20% vì mối liên quan với ma tuý fentanyl. Các mức thuế quan này chỉ áp dụng tạm thời trong lúc hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đàm phán thương mại.

Ấn Độ cũng là trường hợp đặc biệt khi hàng hoá nước này xuất khẩu sang Mỹ vừa chịu 25% thuế đối ứng, vừa bị áp thêm thuế quan 25% vì mua dầu Nga.

Tuy nhiên, chính sách của ông Trump đang đối mặt với thách thức pháp lý. Hai tòa án liên bang đã tuyên bố thuế quan đối ứng là bất hợp pháp. Hiện tại, Tòa án Tối cao đang xem xét kháng cáo của Nhà Trắng. 

Thuế quan theo ngành

Ngoài sử dụng thuế quan đối ứng để áp thuế lên từng đối tác thương mại, ông Trump còn đánh thuế lên những ngành hàng quan trọng đối với an ninh quốc gia, chủ yếu thông qua Mục 232 của Đạo luật Thương mại Mở rộng năm 1962. Các mức thuế này ít gây tranh cãi về mặt pháp lý. 

Những ngành hàng đã bị áp thuế theo Mục 232 bao gồm ô tô và phụ tùng, nhôm, thép và đồng. 

Ngoài ra, Washington cũng đã khởi động nhiều cuộc điều tra khác dựa trên Mục 232, tạo tiền đề để ban hành thuế quan mới.

Theo quy định, Bộ Thương mại Mỹ phải công bố kết quả điều tra trong vòng 270 ngày kể từ khi khởi động điều tra và Tổng thống có quyền ra quyết định đánh thuế sau thời hạn đó. Sự mơ hồ đó khiến chuỗi cung ứng toàn cầu rơi vào tình trạng thiếu ổn định.

Vào cuối tháng 9, ông Trump bất ngờ thông báo áp thuế với một loạt mặt hàng, bao gồm xe tải hạng nặng, gỗ, đồ nội thất và dược phẩm có thương hiệu hoặc được cấp bằng sáng chế. 

Trên mạng xã hội Truth Social vào ngày 25/9, ông Trump tuyên bố Mỹ sẽ áp thuế 25% với xe tải hạng nặng từ ngày 1/10. Trong bài đăng tiếp theo, ông đe dọa sẽ áp thuế 100% với dược phẩm có thương hiệu hoặc được cấp bằng sáng chế, cũng bắt đầu từ 1/10.

Tới ngày 29/9, ông Trump ký tuyên bố áp thuế 10% lên gỗ tròn và gỗ xẻ, 25% với đồ nội thất bọc đệm và 25% với tủ bếp, tủ phòng tắm. Dự kiến các loại thuế quan mới này sẽ được triển khai từ ngày 14/10.

Tuy nhiên, với những quốc gia không đạt thoả thuận thương mại với Mỹ, thuế quan đối với các sản phẩm gỗ bọc đệm sẽ tăng lên 30%, tủ bếp và tủ phòng tắm lên 50% từ ngày 1/1/2026.

Thuế quan với đồ nội thất sẽ có ảnh hưởng lớn đến Việt Nam, bởi Việt Nam là nhà cung ứng lớn thứ hai của Mỹ về mặt hàng này. 

Văn phòng Thương mại Mỹ cũng đang tổ chức cuộc điều tra theo Mục 301 của Đạo luật Thương mại năm 1974 nhắm vào ngành hàng hải, logistics và đóng tàu của Trung Quốc.

Cho đến nay, cơ quan này đã đề xuất đánh thuế 100% lên cần cẩu cảng và các thiết bị xếp dỡ hàng hải khác do Trung Quốc sản xuất.