Từ sản phẩm công nghiệp nặng tới hàng tiêu dùng

Bất chấp chính sách thuế quan thất thường của Tổng thống Mỹ Donald Trump, công ty xuất khẩu đồ trang trí Giáng sinh Yiwu Sihai Christmas Crafts vẫn dự kiến doanh thu cả năm 2025 sẽ tăng 20% so với 2023.

Các nhà máy của công ty Trung Quốc này đã hoạt động với công suất tối đa từ tháng 5 để đáp ứng nhu cầu tăng vọt từ các nước như Indonesia và Malaysia.

Ông Gong Yongqiang, CEO Yiwu Sihai Christmas Crafts, chia sẻ với tờ Nikkei Asia: “Cứ đà này, có vẻ Đông Nam Á sẽ trở thành thị trường quan trọng với chúng tôi hơn cả Mỹ”. Đông Nam Á hiện chiếm gần 10% doanh thu của công ty, còn Mỹ chiếm khoảng 15%.

Giống như Yiwu Sihai Christmas Crafts, một loạt doanh nghiệp tiêu dùng của Trung Quốc cũng đã nỗ lực hướng tới thị trường Đông Nam Á trong vài năm qua. Họ nhận thấy Đông Nam Á là thị trường tiềm năng với người tiêu dùng ngày càng khá giả và có thêm thu nhập khả dụng.

Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung cũng tạo ra động lực để các nhà sản xuất Trung Quốc bán hàng hóa hoặc chuyển hoạt động sản xuất sang các nước láng giềng phía nam.

Nhiều thương hiệu Trung Quốc đã tạo được vị thế thống trị tại một số nước Đông Nam Á. Ví dụ, 80% xe điện được bán ra tại Indonesia là của các thương hiệu Trung Quốc như BYD và Chery, theo Hiệp hội Công nghiệp Ô tô Indonesia.

Aice, thương hiệu kem thuộc sở hữu của Tập đoàn Sữa Mengniu của Trung Quốc, là công ty dẫn đầu thị trường ở Indonesia và lớn thứ hai ở Philippines. Các quán Mixue Ice Cream & Tea là địa điểm yêu thích của nhiều bạn trẻ tại Jarkata. 

Ông Frederic Neumann, nhà kinh tế trưởng về châu Á tại HSBC, nói với Nikkei Asia: “Làn sóng hàng Trung Quốc xuất khẩu sang Đông Nam Á không chỉ bao gồm thép, hóa chất, xi măng hay tấm pin mặt trời như trước. Nhiều thương hiệu tiêu dùng cũng đang tham gia vào xu hướng này". 

Các thương hiệu tiêu dùng Trung Quốc từ lâu đã hiện diện tại Đông Nam Á có thể kể đến như hãng smartphone Oppo, Xiaomi hay nhà sản xuất đồ gia dụng Hisense. 

Tránh căng thẳng Mỹ - Trung

Kể từ năm 2020, ASEAN đã vượt qua Liên minh châu Âu và Mỹ để trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc. Tuy nhiên, châu Âu vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc.

Ông Li Jianggan, CEO quỹ đầu tư mạo hiểm Momentum Works ở Singapore, cho biết nhiều doanh nhân Trung Quốc cảm thấy họ cần phải nhanh chóng mở rộng ra nước ngoài từ năm 2022. Khi đó, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang phải chịu ảnh hưởng lớn bởi các hạn chế chống dịch nghiêm ngặt.

Cuộc khủng hoảng nhà đất kéo dài và thị trường lao động yếu cũng góp phần gây ra áp lực giảm phát, châm ngòi cho các cuộc chiến giá cả khốc liệt tại Trung Quốc. Điều đó càng thúc đẩy doanh nghiệp lên đường tìm kiếm thị trường mới.

Bà Trinh Nguyen, nhà kinh tế cấp cao tại ngân hàng Pháp Natixis, nhận xét Đông Nam Á là điểm đến giúp doanh nghiệp Trung Quốc tránh tình trạng giảm phát dai dẳng trong nước. Ngoài ra, Đông Nam Á còn là chỗ trú ẩn tiềm năng khỏi căng thẳng địa chính trị giữa Trung Quốc và phương Tây.

Bà nhận xét: “Giới doanh nghiệp Trung Quốc thực sự cần phải chuyển hướng. Cách dễ nhất là hướng đến Đông Nam Á, bởi chuỗi cung ứng tới khu vực này ngắn hơn nhiều so với Mỹ và đây là một trong những thị trường tăng trưởng nhanh nhất thế giới”.

Nhiều doanh nhân Trung Quốc - vốn đã hoạt động ở ASEAN từ trước - cho biết họ có kế hoạch tăng cường sản xuất tại khu vực này để đề phòng chính sách thương mại thất thường của ông Trump.

Từ năm 2018 đến 2021, đầu tư từ Trung Quốc sang ngành sản xuất ASEAN đạt trung bình 10 tỷ USD mỗi năm, gấp ba lần trong giai đoạn 2014 - 2017. Việt Nam, Thái Lan và Indonesia thu hút hơn 74% tổng số vốn từ Trung Quốc trong giai đoạn 2018 - 2024, theo tính toán của hãng nghiên cứu Rhodium Group.

Trong số đó, vốn đầu tư của Trung Quốc vào những lĩnh vực như đồ gia dụng và đồ nội thất tăng mạnh trong giai đoạn 2014 - 2017 đến 2018 - 2021, từ bình quân 240 triệu USD mỗi năm lên 560 triệu USD. Những mặt hàng này bị Mỹ đánh thuế lên đến hàng chục phần trăm.  

Trong tháng 4, Mỹ từng nâng thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc lên 145%. Tới giữa tháng 5, Mỹ đồng ý giảm mạnh mức thuế xuống 30% trong 90 ngày. Tuy nhiên, con số này vẫn cao hơn đáng kể thuế quan Mỹ đang áp dụng với hầu hết các quốc gia khác là 10%.

Ông Rene De Jong, chủ sở hữu nhà sản xuất đồ nội thất ngoài trời Resysta AV, không kỳ vọng ông Trump sẽ dỡ bỏ thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc.

Vị doanh nhân này có cả nhà máy ở tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc lẫn Indonesia. Ông đặt mục tiêu tăng gấp ba sản lượng ở Indonesia vì lo ngại rủi ro thuế quan.

Ông giải thích: “Mọi người đều sẽ theo đuổi chiến lược ‘Trung Quốc + 1’. Chiến lược này ngày càng đúng đắn trong bối cảnh hiện nay. Giả như ngày mai ông Trump tuyên bố hủy bỏ thuế quan thì liệu ai dám tin ông ấy sẽ không đổi ý lần nữa?”

Thách thức của doanh nghiệp Trung Quốc

Không phải doanh nghiệp Trung Quốc nào cũng hào hứng với ý tưởng chuyển hoạt động sản xuất sang Đông Nam Á.

Ông Dee Xie, chủ một công ty thương mại chuyên nhập phụ kiện smartphone từ Trung Quốc sau đó bán cho người tiêu dùng Philippines và Indonesia, chỉ ra rằng việc sản xuất ở Trung Quốc hiệu quả hơn những nơi khác.

CEO Gong của Yiwu Sihai Christmas Crafts chia sẻ thêm rằng chi phí sản xuất nói chung ở Trung Quốc vẫn tương đối rẻ khi so với các nước khác. Và tuy tiền lương ở Đông Nam Á thấp hơn, ông lo ngại về vấn đề quản lý người lao động nước ngoài.

Do vậy, vị doanh nhân này không có ý định chuyển dây chuyền sản xuất sang Đông Nam Á mà chỉ tập trung vào xuất khẩu.

Làn sóng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc khiến chính phủ một số quốc gia lo ngại rằng chúng có thể làm tổn thương các ngành công nghiệp trong nước và thị trường lao động.

Năm ngoái, chính phủ Indonesia đã cấm TikTok xử lý thanh toán trực tuyến vì lo ngại nền tảng này sẽ chiếm thế độc quyền trong lĩnh vực mua sắm trực tuyến.

Một hiệp hội may mặc ở Indonesia cũng cảnh báo ngành dệt may có thể sẽ phải sa thải nhân công hàng loạt nếu các công ty địa phương không thể chống lại làn sóng quần áo giá rẻ từ Trung Quốc.

Tháng 7 năm ngoái, Thái Lan bắt đầu tính thuế VAT 7% đối với hàng nhập khẩu giá rẻ để thúc đẩy nền kinh tế trong nước. Thứ trưởng Bộ Tài chính Thái Lan Julapun Amornvivat chỉ trích hàng nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc đã làm tổn thương các nhà sản xuất nội địa.