Các nước châu Á nổi tiếng với sự chăm chỉ và Trung Quốc cũng không phải ngoại lệ. Người lao động cổ cồn xanh ở Trung Quốc đã đổ rất nhiều mồ hôi và công sức để xây dựng đất nước thành công xưởng thế giới.

Truyền thống này tiếp tục tới ngày nay và không chỉ giới hạn trong các xưởng sản xuất. Một số công ty công nghệ hàng đầu của đất nước tỷ dân có văn hóa “996”, tức yêu cầu nhân viên làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối mỗi ngày, 6 ngày mỗi tuần.

Tuy nhiên, một xu hướng mới đang nổi lên tại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, đó là chính phủ thúc đẩy nhân viên văn phòng làm việc ít hơn. Một trong những mục tiêu chính là kích thích tiêu dùng. Các quan chức hy vọng khi có thêm thời gian rảnh, người lao động sẽ chi tiêu nhiều hơn, ví dụ như mua sắm với bạn bè hay đi du lịch với gia đình.

Bài học lịch sử

Ý tưởng rút gọn giờ làm việc để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế không phải điều quá mới mẻ. Vào năm 1926, “vua xe hơi” Henry Ford đã giảm lịch làm việc của nhân viên từ 6 ngày một tuần xuống 5 ngày mà không cắt giảm tiền lương.

Cho nhân viên thêm thời gian nghỉ ngơi, ông hy vọng họ sẽ mua sắm nhiều hơn và có thể sẽ mua chính ô tô do Ford sản xuất. Bước ngoặt này đã đưa Ford trở thành một trong những công ty đầu tiên của Mỹ tiên phong áp dụng chế độ tuần làm việc 5 ngày.

Vào năm 1938, Tổng thống Franklin D. Roosevelt đã vận động và thành công ban hành Đạo luật Tiêu chuẩn Làm việc Công bằng, thiết lập tiêu chuẩn tuần làm việc 40 giờ, lương tối thiểu, tiền làm thêm giờ, đặt nền tảng cho các tiêu chuẩn lao động hiện đại.

Mỹ không phải quốc gia phương Tây duy nhất có phong trào cắt giảm giờ làm. Sau Thế chiến thứ hai, một số nước Tây Âu cũng thúc đẩy giảm giờ làm và tăng thời gian giải trí cho người lao động.

Nghiên cứu của bà Alicja Kotłowska, nhà nghiên cứu khoa học xã hội thuộc Đại học SWPS ở Ban Lan, cho thấy trung bình số giờ làm việc tại các nước phát triển ở Tây Âu vào đầu thế kỷ 20 vào khoảng 57,7 giờ mỗi tuần. Sau 100 năm, con số này đã giảm một nửa.

Và điều bất ngờ là trình độ phát triển của các nước Tây Âu hiện nay vượt trội hơn nhiều so với đầu thế kỷ 20, cho thấy nỗ lực giảm giờ làm đã không gây hại đến những nền kinh tế này.

Nỗ lực thời hiện đại

Châu Âu: Các cuộc thử nghiệm và áp dụng thực tế

Sang thế kỷ 21, Pháp trở thành quốc gia tiên phong áp dụng tuần làm việc 35 giờ kể từ năm 2000. Tuy nhiên, The Week cho biết quy định này chỉ áp định nghiêm ngặt với lao động cổ cồn xanh, còn cấp quản lý và các lao động cổ còn trắng thường làm việc dài hơn nhưng họ có thể đàm phán với doanh nghiệp để có thêm ngày nghỉ.

Dù vậy, theo số liệu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), số giờ làm việc của người Pháp vẫn thấp hơn đáng kể so với Mỹ. Cụ thể, trung bình người Pháp làm việc 35,5 giờ mỗi tuần, con số này với người Mỹ là 37,6. Mức chênh lệch giữa hai nước lên đến gần 110 giờ mỗi năm.

Báo cáo Better Life Index năm 2020 của OECD nhận thấy Pháp vượt trội so với các nước thành viên khác về "mức độ cân bằng giữa công việc và cuộc sống”.

Các cuộc thử nghiệm tuần làm việc 4 ngày tại Anh, Iceland, New Zealand và một số nước châu Âu khác cũng cho kết quả tích cực. Tại Bỉ, vào năm 2022, chính phủ đã trao cho người lao động toàn thời gian quyền yêu cầu làm việc 4 ngày thay vì 5 ngày mỗi tuần.

Châu Á: Nhật Bản và Hàn Quốc cố gắng thay đổi văn hóa

Giờ làm việc kéo dài từ lâu đã trở thành một phần trong văn hóa công sở của nhiều quốc gia châu Á. Ngoài Trung Quốc, những quốc gia tiêu biểu có thể kể đến là Hàn Quốc và Nhật Bản.

Vào năm 2017, chính quyền Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã khởi động chương trình “Premium Friday”, khuyến khích doanh nghiệp cho phép nhân viên ra về sớm hơn vào thứ Sáu cuối cùng của mỗi tháng. Mục tiêu là khuyến khích người lao động dùng thời gian rảnh để tiêu tiền, đi mua sắm.

Nghiên cứu bởi các tổ chức tài chính như Mizuho và SMBC ước tính rằng chương trình này có thể giúp tiêu dùng của Nhật Bản tăng thêm 500 triệu USD mỗi năm.

Còn ở Hàn Quốc, từ năm 2018 nước này đã sửa đổi Đạo luật Tiêu chuẩn Lao động để giảm thời gian làm việc tối đa từ 68 xuống 52 giờ mỗi tuần. Khác với Nhật Bản, mục tiêu chính của Hàn Quốc là cải thiện tính cân bằng giữa công việc và cuộc sống cho người lao động.

Những thách thức lớn

Các nỗ lực cắt giảm giờ làm việc nhằm thúc đẩy tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế luôn đối mặt với nhiều thách thức phức tạp. Một trong số đó là sự đánh đổi giữa thu nhập và thời gian nhàn rỗi.

Ví dụ, vào năm 1930, trùm kinh doanh ngũ cốc W.K. Kellogg từng áp dụng ca làm việc 6 giờ mỗi ngày kèm theo cắt giảm lương. Ban đầu kế hoạch này gặt hái thành công lớn: chỉ sau hai năm, nhân viên của ông đã đạt mức thu nhập cũ dù làm việc ít hơn.

Tuy vậy, đến thập niên 1950, phần lớn người lao động lại chọn quay về lịch làm 8 giờ mỗi ngày. Lý do rất đơn giản: họ cần thu nhập cao hơn và sẵn sàng hy sinh thời gian rảnh để có được điều đó.

Quay trở lại Trung Quốc hiện tại, nhà kinh tế Shujin Chen nhận xét mặc dù Bắc Kinh muốn tạo ra thay đổi về văn hóa làm việc, nỗ lực này không dễ thành công. Loạt thách thức đối với tăng trưởng kinh tế và thị trường lao động yếu đang khiến người dân bất an về tình hình tài chính.

Bà Chen nhận xét: “Chính phủ Trung Quốc muốn mọi người nghỉ ngơi, đi du lịch và tiêu dùng nhiều hơn. Nhưng những người không có đủ thu nhập và đang đấu tranh để giữ lấy việc làm thì rất khó làm vậy”.

Mặt khác, các nỗ lực cắt giảm giờ làm của người lao động mà không giảm lương thường đối mặt với sự phản đối của doanh nghiệp. Nếu năng suất của nhân viên không tăng để bù đắp cho giờ làm việc ít hơn, sản lượng của doanh nghiệp sẽ giảm và khi đó họ sẽ phải chịu tổn thất.

Một số công ty công nghệ, nổi bật nhất là Microsoft Nhật Bản, đã thử nghiệm và áp dụng tuần làm việc 4 ngày và chứng kiến năng suất nhân viên tăng rõ rệt. Tuy nhiên, trong những ngành có biên lợi nhuận hẹp hoặc lịch trình làm việc ít linh hoạt như sản xuất, doanh nghiệp thường coi ý tưởng này là phi thực tế hoặc gây rủi ro kinh tế.

Ví dụ, vào năm 2023, dưới sự kêu gọi của các nhóm doanh nghiệp, chính phủ Hàn Quốc từng xem xét kế hoạch tăng giới hạn giờ làm việc lên 69 giờ mỗi tuần. Ý tưởng này bị bãi bỏ sau khi người lao động phản đối dữ dội.

Còn ở Nhật Bản, chiến dịch Premium Fridays đã rơi vào lãng quên sau khi chỉ đạt được một số bước tiến hạn chế trong vài năm đầu. Lý do chính là chiến dịch này không mang tính bắt buộc.

Ngoài ra, chỉ số ít doanh nghiệp ủng hộ ý tưởng trên và đa phần là các công ty lớn. Các công ty vừa và nhỏ ít nhân viên hơn có vẻ khó có khả năng cho nhân viên tan làm sớm.