Tình trạng thiếu hụt về hạ tầng ngày càng bộc lộ rõ khi các tuyến đường chật cứng phương tiện giờ cao điểm, ô nhiễm môi trường, quá tải trường học, bệnh viện khiến chi phí logistics cao và kìm nén sự phát triển của nền kinh tế dù Việt Nam đang rất tích cực giải ngân vốn đầu tư công.

Bàn về câu chuyện làm sao để giải ngân vốn đầu tư công hiệu quả, hỗ trợ Việt Nam đạt mức tăng trưởng hai con số như kỳ vọng, chúng tôi đã có cuộc phỏng vấn cùng ông Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia Kinh tế trưởng Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam. 

So với các quốc gia trên thế giới, Việt Nam có mức phân bổ ngân sách cho đầu tư công tương đối thuận lợi. Ước tính của các tổ chức quốc tế, với mức độ phát triển như Việt Nam thì đầu tư công hàng năm phải ở ngưỡng tối thiểu 6 - 7% GDP thì mới duy trì được phát triển hạ tầng cho dài hạn. Ông nhận định thế nào về phát triển hạ tầng của Việt Nam thời gian qua?

Về mặt chính sách, tuy phân bổ ngân sách dành cho đầu tư công của Việt Nam có dấu hiệu tích cực nhưng trên thực tế, hiệu quả thực hiện thấp nên đầu tư công vẫn chưa đạt mục tiêu. Phân bổ ngân sách của Việt Nam trong những năm gần đây cho phát triển hạ tầng đã đạt ngưỡng 6-7% GDP, nhưng trên thực tế rất hiếm có năm nào, Việt Nam giải ngân được toàn bộ kế hoạch đầu tư.

Thậm chí trong giai đoạn trước, giải ngân đầu tư công tương đối thấp và đến những năm gần đây tuy có tích cực hơn mới đạt khoảng 85%, thấp hơn mục tiêu 95% đặt ra từ đầu năm 2024.  Điều này có nghĩa là trên thực tế, giải ngân vốn đầu tư công chỉ đạt khoảng trên 5% chưa được đến 6% của GDP, gây ra sự thiếu hụt về đầu tư hạ tầng. Bên cạnh đó, chậm trễ thực hiện cũng giảm hiệu quả của các công trình đầu tư công cho phát triển kinh tế xã hội.

Với tốc độ phát triển dân số và qui mô nền kinh tế như hiện nay, việc đầu tư công dưới ngưỡng tối thiểu có thể gây ra sự thiếu hụt trong hạ tầng cần thiết, gây điểm nghẽn về hạ tầng. Khi đầu tư vào hạ tầng không đi trước để đón đầu tăng trưởng dài hạn thì nền kinh tế sẽ phải đối mặt nhiều áp lực. Chỉ khi có thêm cơ sở hạ tầng, năng lượng, giao thông và chi phí vận hành, dịch vụ logistics, thậm chí kể cả là phát triển thị trường ô tô, là phát triển đô thị mới không còn những điểm nghẽn nữa.

Sự thiếu hụt ngày càng gây tình trạng tắc đường, ô nhiễm, quá tải bệnh viện, trường học,... ngày càng trầm trọng, đặc biệt là ở hai đô thị lớn: Hà Nội và TP HCM dẫn đến chi phí logistics cao, thị trường ô tô, đô thị cũng chưa thực sự phát triển. Đồng thời, điều này cũng khiến cho thu hút đầu tư nước ngoài và phát triển đầu tư trong nước sẽ càng khó khăn. Theo ông, đâu là biện pháp chính sách đột phá để khai thông đầu tư công?

Để tăng hiệu quả thực hiện đầu tư công, biện pháp cấp bách là Chính phủ thực hiện hiệu quả các biện pháp cải cách mạnh mẽ hơn nữa để nâng cao hiệu quả thủ tục hành chính trong đầu tư công. Với những cải cách gần đây của Chính phủ, tôi cho rằng là chúng ta đang có cơ hội tốt nhưng mà muốn làm được nhanh thì Chính phủ cần có những biện pháp mạnh mẽ hơn. Hiện nay, quy trình, thủ tục để phê duyệt và thực hiện các dự án đầu tư công rất phức tạp và mất thời gian.

Thứ hai, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) và các đối tác phát triển khác đã khuyến nghị Chính phủ có thể tăng quy mô đầu tư công hàng năm. Tỷ lệ nợ công đang ở ngưỡng thấp, còn nhiều dư địa để nâng tỷ lệ chi đầu tư công hằng năm lên mức cao hơn.

Chính phủ đang cân nhắc các dự án có tính chuyển đổi trạng thái, tính lan toả, trong đó các dự án đầu tư công sẽ đáp ứng được yêu cầu này như: Đường sắt cao tốc Bắc – Nam, đường sắt đô thị, đường sắt kết nối các khu công nghiệp ra các cảng cũng rất quan trọng để tạo thuận lợi, thu hút đầu tư, các dự án hạ tầng liên quan đến các khu công nghiệp ở các địa phương.

Thứ ba, trong quá trình thực hiện, Chính phủ có thể tăng thêm tỷ lệ về đầu tư tư nhân trong phát triển hạ tầng, bên cạnh nguồn vốn từ ngân sách. Sự tham gia của khu vực tư nhân đầu tư các dự án hạ tầng không chỉ bổ sung nguồn vốn, mà còn nâng cao hiệu quả quản lý vận hành các dự án.

Hiện nay, Việt Nam cũng đã có các hình thức thu hút đầu tư tư nhân qua PPP nhưng phần lớn các dự án vẫn thực hiện theo hình thức đầu tư công và thậm chí nhiều dự án là ban đầu muốn làm PPP nhưng cuối cùng cũng phải quay về thực hiện theo phương thức đầu tư công. Theo ông, lý do gì dẫn đến tình trạng trên?

Hiện nay, Việt Nam thu hút đầu tư tư nhân và đầu tư trực tiếp nước ngoài vào lĩnh vực hạ tầng còn tương đối hạn chế. Đầu tư nước ngoài vào hạ tầng Việt Nam gần đây chủ yếu tập trung vào lĩnh vực năng lượng, bao gồm năng lượng tái tạo, nhưng cũng chỉ chiếm tỷ trọng khiêm tốn trong tổng lượng đầu tư trực tiếp nước ngoài thu hút được hàng năm.

Thời gian gần đây, nhiều nhà đầu tư hạ tầng điện gió, điện mặt trời sau giai đoạn thăm dò đã gặp nhiều khó khăn về thủ tục đầu tư. Trong đó, một số có động thái rút khỏi Việt Nam, ít nhất là trong ngắn hạn.

Bên cạnh đó, đầu tư tư nhân vào hạ tầng cũng chưa thực sự phát triển mạnh mẽ. Lấy ví dụ trong ngành giao thông vận tải, đầu tư tư nhân mới chỉ có mặt ở một số tuyến đường bộ cao tốc, còn hàng không, cảng biển, đường sắt thì số lượng doanh nghiệp tham gia đầu tư vẫn rất khiêm tốn.

Chính phủ cũng cần mở rộng hơn các hình thức thực hiện dự án hạ tầng đầu tư công theo phương thức PPP, đặc biệt là sử dụng công cụ bảo lãnh bên cạnh nguồn vốn đầu tư công hỗ trợ dự án để thu hút đầu tư tư nhân tốt hơn.

Đầu tư công cũng có thể thực hiện tốt hơn vai trò dẫn dắt được đầu tư tư nhân, thông qua việc thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào các hạ tầng khu công nghiệp được kết nối với hạ tầng chung, để vừa giúp chi phí kinh doanh thấp đi và hiệu quả đầu tư tư nhân tốt lên.

Qua đó, sẽ giúp cho các doanh nghiệp nhỏ lẻ trong các đô thị chuyển ra các khu công nghiệp ở các địa phương mà vẫn đảm bảo hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Khi các doanh nghiệp có môi trường đầu tư tốt hơn thì các hoạt động có liên quan cũng sẽ tốt hơn.

Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và thu nhập cao vào năm 2045 đòi hỏi các năm tới Việt Nam cần tăng trưởng 8% - 10% thậm chí là trên 10%. Mục tiêu này mang tính định hướng, và điều quan trọng là tháo gỡ để thúc đẩy tối đa tiềm năng phát triển của Việt Nam thông qua thúc đẩy hơn nữa đầu tư công cho phát triển hạ tầng.

Xin cảm ơn ông!