Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy thông tin, ngày 11/4, Chính phủ đã có tờ trình trình Quốc hội dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã có báo cáo thẩm tra.  

Theo kế hoạch, dự án Luật sẽ được Quốc hội xem xét cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9, thông qua tại Kỳ họp thứ 10. Chính phủ dự kiến trình Quốc hội dự thảo Nghị quyết cơ chế, chính sách đặc thù trình Kỳ họp 9.

Tuy nhiên, ngày 9/6, Chính phủ đã có tờ trình bổ sung kèm theo dự thảo Luật, trong đó sửa đổi, bổ sung một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt cho phát triển ngành đường sắt. Đồng thời, đề xuất Quốc hội thông qua ngay tại Kỳ họp thứ 9.

Như vậy, theo quy định, phải thẩm tra bổ sung, sau đó thảo luận tại Tổ và Hội trường, hoàn thiện hồ sơ dự án Luật, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội (vào tối 13/6) và trình Quốc hội thông qua (dự kiến ngày 27/6).  

Ông Nguyễn Tiến Thịnh, Phó Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam (Bộ Xây dựng) cho biết, Dự thảo Luật mới gồm 4 chương và 84 Điều; đã được bổ sung, chỉnh lý để luật hóa 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt; tạo hành lang pháp lý mang tính đột phá cho phát triển đường sắt. 

Báo cáo về vấn đề thẩm tra bổ sung, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải cho biết, hồ sơ gửi sang Quốc hội còn chưa đầy đủ theo quy định, thiếu một số tài liệu bắt buộc như báo cáo thẩm định, tổng hợp ý kiến góp ý, báo cáo đánh giá thực trạng và rà soát pháp luật liên quan. Hồ sơ gửi đến cơ quan thẩm tra chưa đảm bảo thời hạn theo luật định, gây khó khăn thẩm tra. 

Tuy nhiên, do yêu cầu cấp bách tạo khung pháp lý đột phá cho đường sắt, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường vẫn thống nhất tiến hành thẩm tra, yêu cầu cơ quan soạn thảo bổ sung, giải trình các nội dung còn thiếu trước khi trình Quốc hội. 

Nội dung tờ trình của Chính phủ chưa làm rõ đầy đủ sự cần thiết và mục tiêu của các chính sách đặc thù. Báo cáo đánh giá tác động tuy khẳng định các cơ chế mới đã được Bộ Chính trị đồng ý về chủ trương, nhưng thực tế, Bộ Chính trị chỉ chấp thuận chủ trương chung, chưa cho ý kiến cụ thể đối với từng chính sách đặc thù. Do đó, cần làm rõ thêm những chính sách cụ thể này.  

Theo Ủy ban, báo cáo thẩm tra bổ sung đã nhìn nhận tích cực mục tiêu của Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) trong việc tạo cơ chế, chính sách đặc thù thúc đẩy ngành đường sắt. Tuy nhiên, còn tồn tại các vấn đề về tính đầy đủ của hồ sơ, tính cụ thể của chính sách, yêu cầu thận trọng trong việc thông qua nhanh các cơ chế đặc thù. 

Ủy ban đã đề nghị Chính phủ chỉ đạo đưa nội dung sửa đổi các luật liên quan (Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Quản lý tài sản công...) vào dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) hoặc các dự luật khác được thông qua cùng kỳ họp. 

Kiến nghị nghiên cứu kỹ lưỡng từng cơ chế đặc thù trước khi luật hóa, xác lập giới hạn, điều kiện áp dụng cụ thể để tránh lạm dụng chính sách.

Ví dụ, với cơ chế đặc thù về huy động vốn, việc trao thêm thẩm quyền cho Chính phủ, Thủ tướng (phát hành trái phiếu, huy động ODA, sử dụng nguồn tăng thu ngân sách…) tuy có thể đẩy nhanh dự án nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro nếu thiếu giám sát, có thể bị lạm dụng, làm tăng nợ công hoặc vi hiến. 

Tương tự, trao quyền huy động vốn cho địa phương giúp đa dạng nguồn lực nhưng cần giới hạn trần huy động an toàn và có sự giám sát của Trung ương, ràng buộc trách nhiệm giải trình để tránh nguy cơ mất an toàn tài chính địa phương.

Dự thảo đã bổ sung bước đầu một số quy định tăng cường giám sát như thành lập tổ thẩm định đấu thầu liên ngành (có đại diện Quốc phòng, Công an, Xây dựng, Tài chính, Thanh tra, Kiểm toán) để giám sát quá trình lựa chọn nhà thầu.

Ngoài ra, Chính phủ đề xuất một số quy định của Luật sẽ có hiệu lực sớm từ ngày 1/7/2025, thay vì 1/1/2026 như phần còn lại, nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách về tiến độ các dự án đường sắt. Tuy nhiên, theo Ủy ban, việc tách Luật thành hai mốc hiệu lực là chưa phù hợp, tiềm ẩn rủi ro thực thi.   

Về phạm vi điều chỉnh của Luật đối với các loại hình đường sắt (quốc gia, đô thị, đường sắt tốc độ cao, đường sắt chuyên dùng), đề nghị làm rõ trách nhiệm quản lý cho từng loại hình.

Tại hội thảo, các đại biểu, chuyên gia cũng góp ý vào cơ chế phát triển đô thị quanh đường sắt (mô hình TOD) và khai thác quỹ đất phụ cận nhà ga; phân tích khả năng thực hiện mô hình TOD; các biện pháp kiểm soát rủi ro (tránh thất thoát đất đai, thao túng quy hoạch...).