Một con tàu chở hàng đi qua Eo biển Hormuz. (Ảnh: Getty Images).
Do những biến đổi về địa chất trong quá khứ, gần một nửa trữ lượng dầu khí toàn cầu đang nằm quanh khu vực Vịnh Ba Tư và để đưa phần lớn lượng dầu khí này ra thị trường thế giới, các tàu chở hàng bắt buộc phải đi qua một tuyến đường hẹp có tên là Eo biển Hormuz.
Vào sáng sớm ngày 13/6, Israel đã bất ngờ không kích Iran, giết chết Tổng tư lệnh Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) Hossein Salami và nhiều nhà khoa học hạt nhân hàng đầu của Tehran.
Sau đó, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu thông báo với toàn thế giới rằng cuộc tấn công chưa từng có này là một hành động tự vệ, nhằm phá vỡ chương trình hạt nhân của Tehran.
Một ngày sau, Israel mở rộng mục tiêu tấn công từ các cơ sở hạt nhân, nhà máy tên lửa đạn đạo và sở chỉ huy của Iran sang các cơ sở dầu mỏ để trả đũa đòn đáp trả bằng tên lửa và máy bay không người lái của Iran vào các khu vực đông dân cư của Israel.
Trong một tuyên bố bằng video, ông Netanyahu nhấn mạnh: “Chúng tôi sẽ tấn công mọi địa điểm và mọi mục tiêu của chế độ giáo sĩ. Và những gì họ thấy cho đến nay không là gì so với những gì họ sẽ phải chịu trong những ngày tới”.
Xung đột giữa Israel và Iran giờ đã leo thang thành một cuộc khủng hoảng với những hậu quả tiềm tàng cho vùng Vịnh, nơi tập trung nhiều nước sản xuất dầu khí lớn trên thế giới. Và về lâu dài, cuộc khủng hoảng có thể sẽ có những tác động to lớn đến nền kinh tế khu vực Trung Đông cũng như toàn thế giới.
Dẫn lời các nhà lập pháp Iran, một số hãng tin địa phương cho biết Tehran đang đe doạ đóng Eo biển Hormuz. Ông Sardar Esmail Kowsari, thành viên quốc hội Iran, cảnh báo trong một cuộc phỏng vấn rằng việc đóng cửa eo biển “đang được cân nhắc và Iran sẽ đưa ra quyết định tốt nhất với quyết tâm to lớn”.
Cho đến nay, Iran chưa bao giờ đóng hoàn toàn Eo biển Hormuz nhưng chính quyền Tehran đã nhiều lần đe doạ sẽ phong toả tuyến đường biển huyết mạch này để đối phó với các căng thẳng địa chính trị.
Ví dụ, vào năm 2012, Iran đã đe doạ sẽ chặn Eo biển Hormuz để trả đũa các lệnh trừng phạt của Mỹ và Liên minh châu Âu đối với nước này. Song, cuối cùng Iran không thực hiện.
Theo các chuyên gia, Iran có thể sử dụng máy bay không người lái, chẳng hạn như dòng Shahed, để nhắm vào các tuyến đường vận chuyển hoặc cơ sở hạ tầng nhất định trên Eo biển Hormuz. Họ cũng có thể sử dụng tàu hải quan để cản trở việc đi qua eo biển này.
Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ, Eo biển Hormuz là “điểm nghẽn quan trọng nhất thế giới trong hoạt động vận chuyển dầu mỏ”. Khoảng một phần năm lượng dầu mỏ mà thế giới tiêu thụ đi qua đây.
Mặc dù vậy, Arab Saudi và UAE - hai nhà sản xuất dầu khí hàng đầu tại vùng Vịnh - vẫn có những tuyến đường thay thế để đưa sản phẩm của họ ra thị trường quốc tế.
Tập đoàn Saudi Aramco của Arab Saudi đang vận hành hai đường ống dẫn dầu và khí hoá lỏng có thể vận chuyển đến 7 triệu thùng/ngày từ thành phố Abqaiq tại vùng Vịnh đến Yanbu trên bờ Biển Đỏ. Aramco hoạt động khá ổn định và vẫn đáp ứng nhu cầu khách hàng, ngay cả khi bị tấn công vào năm 2019.
Trong khi đó, các mỏ dầu trên bờ của UAE được kết nối với cảng Fujairah trên Vịnh Oman - bên kia Eo biển Hormuz - bằng một đường ống có khả năng vận chuyển 1,5 triệu thùng dầu mỗi ngày.
Đường ống này từng thu hút sự chú ý của Iran trước đây. Năm 2019, 4 tàu chở dầu - hai tàu của Arab Saudi và hai tàu thuộc về UAE - đã bị tấn công ngoài khơi cảng Fujairah.
Tuy nhiên, khi tình trạng gián đoạn nguồn cung xảy ra, giá năng lượng và các chi phí liên quan như bảo hiểm và cước vận tải đều sẽ tăng mạnh. Điều này sẽ gián tiếp tác động đến lạm phát và giá cả trên toàn cầu, không loại trừ Mỹ hay Nhật Bản.
Trớ trêu thay, quốc gia duy nhất trong khu vực không gánh chịu hậu quả trực tiếp nào nếu Iran phong toả Eo biển Hormuz là Israel. Toàn bộ lượng dầu thô mà Israel tiêu thụ - khoảng 220.000 thùng/ngày - đều đi qua Địa Trung Hải, từ các nhà cung ứng như Azerbaijan, Mỹ, Brazil, Gabon và Nigeria.
Mặt khác, nếu Iran đóng cửa Eo biển Hormuz, nền kinh tế nước này cũng sẽ bị tổn hại. Hiện tại, Iran vẫn phụ thuộc vào tuyến đường biển này để xuất khẩu dầu ra thị trường nước ngoài.
Trong một phân tích được công bố vào tháng 2 năm ngoái, Trung tâm Chính sách An ninh (một viện chính sách tại Washington) lưu ý rằng 76% lượng dầu thô đi qua Eo biển Hormuz là dành cho các thị trường châu Á.
Đáng chú ý, Trung Quốc là một trong những nước nhập khẩu dầu mỏ hàng đầu khu vực và được coi là một trong số ít đồng minh của Iran. Song, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ không muốn Iran phong toả Eo biển Hormuz, khiến dòng chảy dầu mỏ sang châu Á bị đứt đoạn.
Trong tuần tới, hàng loạt ngân hàng trung ương trên thế giới dự kiến sẽ giữ nguyên lãi suất khi tiếp tục theo dõi tác động từ những gián đoạn thương mại do Tổng thống Mỹ Donald Trump khơi mào.
Bộ trưởng Bộ Thương mại Thái Lan tỏ ra tự tin về triển vọng đàm phán thương mại với Mỹ, nhưng không nêu lý do tại sao ông nghĩ thuế quan có thể giảm từ 36% xuống 10%.
Trước đó, vào đầu tháng 6, vị tổng thống đã ban hành lệnh cấm nhập cảnh hoàn toàn đối với công dân từ 12 quốc gia.
Iran cáo buộc Israel thực hiện loạt vụ tấn công, trong đó có cả các vụ đánh bom xe, nhằm vào lãnh thổ nước này khiến ít nhất 14 nhà khoa học hạt nhân thiệt mạng.
