Trong nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tăng mạnh thuế quan với các kim loại mà ông đánh giá là thiết yếu với an ninh quốc gia, bao gồm nhôm, thép và đồng. Từ tháng 6/2025, thép và nhôm nhập khẩu vào Mỹ đã chịu thuế 50%; đến tháng 8, đồng cũng chịu mức thuế tương tự.

Ông chủ Nhà Trắng kỳ vọng rào cản với hàng nhập khẩu sẽ trở thành động lực để doanh nghiệp chuyển hoạt động sản xuất kim loại về Mỹ. Tuy nhiên, ông đã suy nghĩ quá đơn giản.

Trên thực tế, Mỹ đang đối mặt với những rắc rối mang tính cấu trúc, khiến chiến lược dùng thuế quan để thúc đẩy doanh nghiệp sản xuất kim loại trong nước trở nên vô hiệu.

Sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu

Khoảng 25% nhu cầu thép tại Mỹ được đáp ứng bởi hàng nhập khẩu, chủ yếu từ các nước láng giềng Mexico, Canada hoặc từ những đồng minh thân cận như Nhật Bản, Hàn Quốc và Đức.

Trung Quốc là nhà sản xuất thép lớn nhất thế giới, nhưng xuất khẩu sang Mỹ lại tương đối thấp. Một trong những nguyên nhân chính là mức thuế 25% mà Washington áp đặt từ năm 2018 đã gây tác động đặc biệt nặng đến thép Trung Quốc.

Nhìn chung, quá trình suy giảm của ngành thép Mỹ diễn ra trong nhiều thập kỷ. Sản lượng thép từng đạt đỉnh 137 triệu tấn vào năm 1973, nhưng đến nay đã giảm khoảng 37%.

Đối với nhôm, sự phụ thuộc từ nguồn cung nước ngoài lớn hơn hẳn thép. Hàng nhập khẩu đáp ứng khoảng một nửa nhu cầu tiêu thụ nhôm của Mỹ. Trong đó, Canada là nhà cung ứng lớn nhất, chiếm 58% thị phần.  

Sự thoái trào của ngành sản xuất nhôm Mỹ diễn ra nhanh đến mức khó ai có thể ngờ. Năm 2000, Mỹ vẫn còn giữ vị thế nhà sản xuất nhôm nguyên sinh (primary aluminum) lớn nhất thế giới. Song, đến năm 2024, tỷ trọng của nước này trong sản lượng toàn cầu đã giảm xuống còn khoảng 1%.

Tương tự như nhôm, Mỹ cũng chỉ tự sản xuất được hơn một nửa lượng đồng mà nước này tiêu thụ. Mỹ phải nhập khẩu gần 1 triệu tấn đồng mỗi năm, chủ yếu từ Chile, Canada và Peru. Washington mô tả thuế quan như một cách để chống lại sự thống trị của Bắc Kinh trên thị trường đồng thế giới, nhưng trên thực tế Mỹ nhập khẩu rất ít đồng từ Trung Quốc.

Thuế quan khó giúp ông Trump 

Quy luật thị trường đối với thép 

Mỹ hiện là nhà sản xuất thép lớn thứ 4 thế giới, đáp ứng được hơn 75% nhu cầu trong nước. Dù ngành thép không còn ở thời kỳ hoàng kim, nhưng cũng khó coi là đang lâm nguy.

Số liệu của Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS) đến năm 2021 cho thấy sản lượng thép giảm song song với mức tiêu thụ. Nhiều khả năng Mỹ sản xuất ít hơn đơn giản vì nhu cầu nội địa thấp hơn.

Thêm nữa, trong giai đoạn 1973 - 1982, sản lượng thép của Mỹ giảm mạnh hơn 69 triệu tấn, nhưng khối lượng thép nhập khẩu cùng kỳ chỉ tăng 1,6 triệu tấn.

Điều này càng khẳng định sự suy giảm là hệ quả của quy luật cung - cầu, chứ không phải do cạnh tranh từ bên ngoài. Do đó, mức thuế 50% của ông Trump nhiều khả năng chỉ khiến chi phí của các ngành sử dụng thép tăng lên, thay vì giúp ngành này phục hưng.

“Điểm nghẽn” lớn nằm ở năng lực chế biến

Những trở ngại đối với ngành kim loại Mỹ chủ yếu xuất phát từ các hạn chế của năng lực xử lý.

Trường hợp của đồng là ví dụ rất rõ ràng. Dữ liệu từ USGS cho thấy trữ lượng đồng của Mỹ vào khoảng 47 triệu tấn, đứng thứ 7 thế giới, cao hơn cả Trung Quốc.

Tuy nhiên, Mỹ chỉ còn hai nhà máy luyện kim sơ cấp và một nhà máy thứ cấp. Trong năm 2024, Mỹ xuất khẩu 320.000 tấn quặng và tinh quặng, nhưng phải nhập khẩu tới 810.000 tấn đồng tinh luyện. Nói cách khác, doanh nghiệp Mỹ chủ yếu bán nguyên liệu thô ra nước ngoài, sau đó mua lại thành phẩm với giá cao hơn.  

Freeport, một trong những nhà sản xuất đồng lớn nhất thế giới, tiết lộ chi phí hoạt động ở Mỹ cao gấp ba lần ở những nước khác.

So với nhiều quốc gia, các nhà máy luyện kim ở Mỹ đối mặt với tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt hơn, chi phí năng lượng và chi phí lao động cao hơn. Thuế quan hoàn toàn không tạo được tác động đến những phương diện này.

Ngành nhôm Mỹ cũng chịu những hạn chế nghiêm trọng về năng lực chế biến. Từ năm 2000 đến nay, số nhà máy luyện nhôm đã giảm từ 24 xuống còn 4, trong đó chỉ có 2 cơ sở hoạt động hết công suất.

Trở ngại lớn nhất là chi phí năng lượng. Chuyên gia Annie Sartor từ Industrious Labs nhận định: “Đối với nhôm, tất cả đều phụ thuộc vào điện. Người trong ngành thậm chí còn nói rằng nhôm chính là điện ở dạng rắn.”

Để chế tạo sản phẩm với mức giá cạnh tranh, một nhà máy luyện nhôm cần giá điện dưới 40 USD/MWh. Tuy nhiên, Cơ quan Thông tin Năng lượng (EIA) dự đoán giá điện ở vùng Đông Bắc Mỹ sẽ tăng từ 47 USD lên 54 USD/MWh trong giai đoạn 2024 - 2025. Trong khi đó, các nhà máy Canada chỉ phải trả 26,5 - 41 USD/MWh nhờ nguồn thủy điện dồi dào.

Đây chính là lý do Canada trở thành một trong những nhà sản xuất nhôm lớn nhất thế giới và đồng thời là nhà cung cấp chính cho Mỹ. 

Vướng mắc về thời gian

Trên lý thuyết, thuế quan có thể khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào hoạt động luyện kim tại Mỹ. Nhưng thực tế, các dự án luyện đồng đòi hỏi lượng vốn khổng lồ và thời gian hoàn thành kéo dài.

Freeport từng chi khoảng 4 tỷ USD và mất gần 5 năm để hoàn thành nhà máy luyện đồng Grasberg tại Indonesia. Một dự án tương tự ở Mỹ có thể mất thời gian tương đương hoặc lâu hơn. Đó là còn chưa kể đến chi phí cao hơn đáng kể, bởi tiền lương lao động của Mỹ cao hơn hẳn.

Nếu doanh nghiệp bắt đầu từ khâu thăm dò và phát triển một mỏ đồng mới, thời gian cần thiết còn phải cộng thêm 29 năm. Trong đó, riêng giai đoạn xin giấy phép đã chiếm 7 - 10 năm, theo ING.

Những dự án này chỉ có thể sinh lời trong dài hạn, trong khi thuế quan lại gắn liền với nhiệm kỳ 4 năm của một tổng thống. Nếu người kế nhiệm ông Trump thay đổi hoặc hủy bỏ thuế quan, nhà đầu tư sẽ gánh rủi ro thua lỗ lớn. Điều đó khiến doanh nghiệp khó có niềm tin để bỏ ra hàng tỷ USD cho luyện đồng tại Mỹ.

Ngành nhôm cũng tương tự. Các nhà phân tích cho biết xây dựng một nhà máy luyện nhôm ở Mỹ thường phải mất 5 năm hoặc hơn, vượt quá nhiệm kỳ còn lại của ông Trump.

Hơn nữa, để hoạt động ổn định, các cơ sở này cần hợp đồng điện kéo dài hàng chục năm, như ở Canada, Na Uy hay Trung Đông. Song, các nhà máy luyện kim tại Mỹ thường chỉ có thể dựa vào hợp đồng ngắn hạn, giá cả thường xuyên biến động.

Trong khi đó, giá điện ở Mỹ lại đang có xu hướng tăng vì cơn sốt trí tuệ nhân tạo (AI). Để đảm bảo nguồn điện cho trung tâm dữ liệu, các công ty công nghệ sẵn sàng trả tới 115 USD/MWh - mức giá này vượt xa khả năng chi trả của các nhà máy luyện nhôm. Điều này cho thấy Mỹ khó có thể nhanh chóng gia tăng nguồn cung điện và hạ giá thành để hỗ trợ sản xuất nhôm.

Ông William Oplinger, CEO nhà sản xuất nhôm lớn nhất Mỹ Alcoa, tuyên bố: “Chúng tôi đưa ra quyết định với tầm nhìn 20 - 40 năm. Chúng tôi sẽ không đầu tư thêm vào Mỹ dựa trên một chính sách thuế quan có thể tồn tại ngắn hơn rất nhiều”.

Những hạn chế kể trên cho thấy rõ vấn đề mang tính cấu trúc trong lĩnh vực sản xuất kim loại tại Mỹ và những cú sốc ngắn hạn như thuế quan khó có thể giải quyết.

Thay vì thúc đẩy năng lực sản xuất trong nước như kỳ vọng, thuế quan nhiều khả năng chỉ làm gia tăng chi phí đầu vào của các ngành công nghiệp sử dụng đồng, nhôm và thép, ví dụ như đóng tàu hay sản xuất ô tô.