Ảnh vệ tinh cho thấy cơ sở hạt nhân Esfahan của Iran vào ngày 22/6, một ngày sau cuộc không kích của Mỹ. (Ảnh: AP/Maxar Technologies).
Vào ngày 21/6, quân đội Mỹ đã tấn công ba cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran là Fordo, Esfahan và Natanz. Theo tuyên bố của Tổng thống Donald Trump, cuộc không kích bất ngờ đã “xoá sổ hoàn toàn” các nhà máy làm giàu hạt nhân này.
Ông Trump còn đe doạ sẽ tiếp tục tấn công nếu Iran không tiến tới hoà bình với Israel. “Hoặc chấp nhận hoà bình, hoặc Iran sẽ phải đối mặt với thảm kịch tồi tệ hơn... Hãy nhớ rằng, Mỹ vẫn còn nhiều mục tiêu khác”, vị tổng thống cảnh báo.
Sự can thiệp của Mỹ vào cuộc chiến giữa hai kẻ thù lâu năm tại Trung Đông đã làm dấy lên nỗi lo về một cuộc xung đột nghiêm trọng và rộng lớn hơn. Hiện tại, thế giới đang hồi hộp chờ đợi phản ứng của Iran.
Một ngày sau cuộc tấn công, Quốc hội Iran đã nhất trí đóng cửa Eo biển Hormuz để đáp trả đòn không kích của Mỹ. Tuy nhiên, quyết định cuối cùng sẽ do hội đồng an ninh quốc gia tối cao Iran đưa ra.
Cho đến ngày nay, eo biển hẹp nằm giữ Iran và Oman vẫn là điểm nghẽn quan trọng trên thị trường dầu mỏ toàn cầu. Vì vậy, đóng cửa tuyến vận tải này có thể sẽ gây ra những tác động nặng nề cho nền kinh tế toàn cầu lẫn nền kinh tế Mỹ.
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio - trong một loạt cuộc phỏng vấn vào cuối tuần qua - đã cảnh báo về việc Iran muốn đóng cửa Eo biển Hormuz. Ông Rubio gọi đây là hành động “tự sát” của chính quyền Tehran.
Đồng thời, người đứng đầu Bộ Ngoại giao Mỹ còn kêu gọi Trung Quốc - khách hàng lớn nhất của ngành năng lượng Iran - kêu gọi Tehran không đóng cửa Eo biển Hormuz.
“Tôi khuyến khích chính phủ Trung Quốc liên lạc với Iran về vấn đề này, vì họ phụ thuộc rất nhiều vào nguồn cung dầu đi qua Eo biển Hormuz”, ông Rubio bày tỏ trong một cuộc phỏng vấn trên Fox News.
Eo biển Hormuz là cái tên thường xuyên xuất hiện trong các tin tức về bất ổn địa chính trị. Có hình dạng giống chữ V ngược, tuyến đường biển này nối Vịnh Ba Tư với Ấn Độ Dương, với Iran ở phía bắc và UAE cùng Oman ở phía nam.
Eo biển Hormuz dài khoảng 160 km, rộng khoảng 33 km ở điểm hẹp nhất. Vùng nước bên trong được chia thành hai luồng tàu riêng biệt, mỗi luồng rộng khoảng 3 km.
"Điểm nghẽn của ngành dầu mỏ toàn cầu" khá nông, khiến tàu thuyền dễ bị trúng mìn. Đồng thời, do eo biển ở gần đất liền, đặc biệt là Iran, các tàu chở dầu lớn dễ bị tấn công bằng tên lửa hoặc bị tàu tuần tra đánh chặn.
Hạm đội 5 của Mỹ đang đồn trú tại Bahrain và được giao nhiệm vụ bảo vệ hoạt động thương mại hàng hải ở Vịnh Ba Tư, bao gồm khu vực Eo biển Hormuz.
Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), vào năm 2024 và quý I/2025, gần 30% hoạt động thương mại dầu mỏ toàn cầu đi qua Eo biển Hormuz, đáp ứng khoảng 20% mức tiêu thụ dầu mỏ và xăng trên toàn thế giới.
Cơ quan này ước tính khoảng 20 triệu thùng dầu đã đi qua Hormuz mỗi ngày kể từ năm 2020. Dữ liệu tàu biển cho thấy gần 40% lượng dầu xuất khẩu năm ngoái là từ Arab Saudi - vượt trội so với các quốc gia khác trong khu vực.
Các thành viên của Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) - bao gồm Arab Saudi, UAE, Kuwait và Iraq - đều vận chuyển phần lớn dầu thô ra thị trường thế giới bằng tuyến đường biển huyết mạch kể trên.
Cả Arab Saudi và UAE đều có các đường ống dẫn dầu có thể thay thế Eo biển Hormuz trong trường hợp tuyến vận tải bị xâm phạm. Tuy nhiên, công suất của chúng tương đối thấp, khó có thể đáp ứng nhu cầu toàn cầu.
Cùng với dầu mỏ, Eo biển Hormuz cũng là nơi trung chuyển khoảng 20% lượng khí đốt hoá lỏng (LNG) của thế giới vào năm 2024, chủ yếu là từ Qatar. Theo EIA, 80% lượng LNG từ đây sẽ đến châu Á, 20% còn lại đến châu Âu.
Hơn 80% dầu thô và khí đốt tự nhiên đi qua Eo biển Hormuz vào năm 2024 được vận chuyển đến các thị trường châu Á. Trong đó, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản và Hàn Quốc là những khách hàng lớn nhất. Các quốc gia này nhiều khả năng sẽ chịu thiệt hại nặng nề nhất nếu Iran đóng cửa Hormuz.
Trong cùng giai đoạn, EIA cho biết lượng dầu mỏ nhập khẩu qua Eo biển Hormuz chỉ chiếm khoảng 7% tổng lượng dầu nhập khẩu của Mỹ. Đồng thời, lượng LNG nhập khẩu qua đây chỉ tương đương 2% tổng lượng LNG nhập khẩu của siêu cường số một thế giới.
Tuy nhiên, người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ vẫn có khả năng sẽ chứng kiến giá năng lượng tăng mạnh, vì dầu khí là những hàng hoá được giao dịch trên toàn cầu nên biến động nguồn cung ở các nơi khác có thể kéo giá tại Mỹ đi lên.
Hơn nữa, các công ty dầu mỏ Mỹ có thể sẽ mất nhiều tháng để khoan thêm dầu nhằm bù đắp cho lượng thiếu hụt đó.
Rõ ràng, đóng cửa Eo biển Hormuz là một phương án giúp Iran gây áp lực mạnh đến chính quyền ông Trump. Song, ở chiều ngược lại, đây cũng là một hành động tự gây tổn hại nghiêm trọng cho nền kinh tế Iran, gián tiếp thông qua khách hàng lớn Trung Quốc.
Theo dữ liệu của EIA, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang mua khoảng 89% lượng dầu xuất khẩu của Iran, trong khi phần còn lại do các nước Syria, UAE và Venezuela tiêu thụ.
Chính Ngoại trưởng Mỹ cũng thừa nhận rằng việc Iran đóng băng Eo biển Hormuz sẽ là “một hành động tự sát”, có khả năng gây ra phản ứng dữ dội từ những nước lớn bị ảnh hưởng bởi quyết định đó.
“Nếu Iran làm vậy, những người đầu tiên tức giận sẽ là chính phủ Trung Quốc, vì rất nhiều dầu của Trung Quốc đi qua Eo biển Hormuz. Nếu điều đó xảy ra, Trung Quốc sẽ trả giá rất đắt”, ông Rubio nhấn mạnh.
Giá dầu đã bật tăng đáng kể trong tháng qua do xung đột giữa Israel và Iran leo thang. Nếu tuyến vận tải huyết mạch qua Vịnh Ba Tư bị đóng cửa, các chuyên gia dự báo giá dầu có thể tăng từ mức hiện nay lên 120 USD/thùng.
Nhật Bản nhập khẩu gần như toàn bộ lượng dầu, điều này có nghĩa là việc giá dầu thô tăng khi xung đột nổ ra có nguy cơ làm xấu đi cán cân thương mại, từ đó làm giảm sức hấp dẫn của đồng yen.
Phần lớn các chuyên gia nhận định xung đột Iran - Israel không phải rủi ro hệ thống tới các thị trường toàn cầu.
Việc Mỹ xác nhận hành động quân sự nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Iran đã làm thay đổi tương quan lực lượng ở Trung Đông.
Sau cuộc không kích của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Iran, Hiệp hội chủ tàu lớn nhất thế giới cảnh báo nguy cơ đối với hoạt động vận tải biển tại khu vực quanh bán đảo Ả Rập đang gia tăng rõ rệt.
