Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao (BSA) tổ chức hội thảo chuyên đề: “Hướng dẫn và hỗ trợ tài chính cho việc thực hiện ESG để thâm nhập thị trường EU” vào 23/9.

Trong Hội thảo, Trưởng đại diện thị trường Việt Nam của Aaviskaar Capital là bà Yến Đỗ; và bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc khối tư vấn phát triển bền vững, Công ty TNHH Tư vấn và Quản lý MCG, đã có nhiều chia sẻ hữu ích đến các SMEs.

Theo hai bà, trong quá trình gọi vốn nói chung và ‘vốn xanh’ nói riêng để gia nhập chuỗi cung ứng toàn cầu, SMEs Việt Nam đã có rất nhiều hiểu lầm khiến họ khó chịu, rồi dẫn đến từ bỏ sớm.

Ngược lại, cũng vì những hiểu lầm đó khiến các quỹ đầu tư tác động hoặc chuyên cung cấp “vốn xanh” gặp rất nhiều thách thức khi đầu tư ở thị trường Việt Nam.

Bối cảnh lĩnh vực đầu tư tác động ở thị trường Việt Nam

Aaviskaar Capital được thành lập năm 2001, là nhánh đầu tư tạo tác động của tập đoàn Aavishkaar có trụ sở chính tại Mumbai, Ấn Độ. Năm 2022, Aavishkaar Capital cùng với Ngân hàng Phát triển Đức KfW thành lập Quỹ hỗ trợ chuỗi cung ứng toàn cầu (GSCF) 

Aavishkaar Capital sẽ dành 50-60 triệu USD thông qua GSCF để cung ứng vốn cho SMEs khu vực Đông Nam Á, với Việt Nam và Indonesia là hai thị trước mục tiêu, mỗi nước sẽ chiếm 40% tổng nguồn vốn. Mục tiêu là sẽ thực hiện ít nhất một dự án đầu tư tại Việt Nam và Indonesia trong năm nay.

“Quỹ GSCF đã được lên ý tưởng cách đây 5 năm. Hiện tại, không chỉ quỹ GSCF mà có nhiều quỹ chuyên về đầu tư tác động đang chuyển dịch quản lý tài sản trên thị trường, tái phân bổ vốn cổ phần qua vốn vay.

Khi quỹ đầu tư rót vốn vào startup hay SMEs, họ mong đợi sau 5 năm có thể thoái vốn thông qua IPO hoặc bán lại vốn cổ phần cho một bên khác với giá như quỹ kỳ vọng. Tại khu vực Đông Nam Á, việc exit của các quỹ đầu tư đang gặp rất nhiều khó khăn. Vậy nên, vì sợ mất vốn, các quỹ đầu tư tác động đã chuyển sang cho vay vốn.”, bà Yến Đỗ giải thích.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Cẩm Chi cũng cho biết, quỹ Ánh Xanh nơi bà đang cộng tác, cũng đã chuyển từ đầu tư qua cho vay trong thời gian gần đây. Và sau 12 đến 18 tháng tham gia đồng hành cùng SMEs, nếu cảm thấy có thể tin tưởng vào doanh nghiệp, quỹ Ánh Xanh sẽ chuyển từ vốn vay sang vốn góp. Bà Nguyễn Cẩm Chi cũng từng là Chủ tịch Quỹ Hỗ trợ Phát triển Thanh Niên.

Bên cạnh đó, GSCF có mức đầu tư tối thiểu khoảng 3 triệu USD (trên 75 tỷ đồng) cho một deal, nên đòi hỏi SMEs gọi vốn có doanh thu ít nhất phải từ 300 tỷ đồng/năm, thì mới có khả năng hấp thụ nguồn vốn đó.

Tức là, tệp khách hàng doanh nghiệp mục tiêu của GSCF không quá lớn cũng không quá nhỏ. Với doanh thu nói trên, công ty đã phải có thị trường nhất định, hoạt động ít nhất 5 năm, đã có một phần hệ thống về kế toán, vận hành và đặc biệt pháp lý phải rõ ràng.

Những hiểu lầm chí tử của SMEs Việt khi gọi "vốn xanh"

Với 8 năm hoạt động trong ngành tài chính và kinh qua nhiều quỹ đầu tư, bà Yến Đỗ nhận thấy SMEs Việt có ba hiểu lầm cơ bản khiến quá trình gọi vốn bình thường hay “vốn xanh” gặp nhiều thách thức cho cả hai bên.

Không chỉ ở Việt Nam mà nhiều nước Đông Nam Á khác, dưới tay một doanh nhân thường có nhiều công ty với cấu trúc pháp lý phức tạp. Hay nói cách khác, trên thị trường sẽ có từ 5 đến 6 công ty có pháp nhân độc lập liên quan đến 5 hoặc 6 cổ đông giống nhau.  

Ví dụ, có ba doanh nhân cùng góp vốn làm ăn, trong năm đầu tiên họ chỉ bán buôn nông sản, đến năm thứ hai thì mở rộng sang trồng trọt nông sản và đến năm thứ tư thì thêm mảng chế biến nông sản.

Thay vì hoạt động theo cơ cấu công ty mẹ với nhiều công ty con, thì cả ba lại thành lập tới ba công ty khác nhau để phục vụ cho từng lĩnh vực. Trong thời gian 5 năm đó, hai trong ba còn đi góp vốn thành lập các công ty khác với người khác. 

Theo bà Yến Đỗ, khi gặp các quỹ đầu tư, chủ SMEs cho rằng không nhất thiết phải minh bạch tài chính tất cả doanh nghiệp mà mình đang góp vốn, quỹ chỉ cần nhìn tài chính của một công ty trong đó là đủ. Và đây cũng là thách thức lớn nhất cho các quỹ tác động như GSCF.

“Có rất nhiều lý do khiến các quỹ đầu tư không muốn xuống tiền cho loại doanh nghiệp có cấu trúc pháp lý phức tạp như trên. Đầu tiên, quy mô nhóm công ty mới đủ hấp dẫn với quỹ đầu tư, một công ty trong đó thường khá nhỏ và không đáng đầu tư.

Thứ hai, nếu không có báo cáo hợp nhất cho cả nhóm công ty, tức là nhà đầu tư rất khó truy xuất dòng tiền do thiếu minh bạch. Thêm một pháp nhân tức nhà đầu tư thêm một phần rủi ro, vì sẽ dễ xảy ra tình trạng chuyển giá.

Cuối cùng, đôi lúc các chủ SMEs tạo thêm một pháp nhân để mở rộng thị trường, công ty này phục vụ cho mục đích thương mại, công ty kia cho sản xuất. Song, vẫn có vài bên không trả lời được câu hỏi vì sao phải mở thêm một pháp nhân nữa, bởi pháp nhân mới không liên quan nhiều đến pháp nhân cũ.”, bà nêu cụ thể.

Hiểu lầm thứ hai của các SMEs Việt là về thị trường. Nhiều SMEs chưa hiểu rõ khái niệm “vốn xanh”, thường nghĩ tất cả đều là giá rẻ và các quỹ đầu tư tác động phải có nghĩa vụ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Dù quan điểm này của các chủ SMEs là dễ hiểu, do Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi và cần thiết phải có sự hỗ trợ “vốn xanh” từ nhiều bên, nhưng bà cho rằng nó không đúng với thực tế thị trường.

Hiện tại, ở Việt Nam, nhiều ngân hàng có cung cấp nguồn “vốn xanh”, nhưng chỉ những doanh nghiệp có doanh thu trên 1.000 tỷ/năm mới đủ khả năng hấp thu dòng tiền này từ ngân hàng. Hay trên thế giới, cũng có nhiều tổ chức tài chính chuyên cung ứng nguồn “vốn xanh”, có khả năng giải ngân từ 10 đến 20 triệu USD cho một deal đầu tư, nên chỉ thích hợp với những công ty có quy mô lớn.

“Vậy nên, nhiều SMEs đến ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính lớn để tìm nguồn “vốn xanh” lãi suất thấp và khó chịu khi tìm không ra.”, bà Yến Đỗ phân tích tiếp.

Mặt khác, nhiều tổ chức tài chính lớn trên thế giới thường phải phân bổ hết vài trăm tỷ USD vốn đầu tư trong một thời gian nhất định – như trong 3 đến 5 năm. Tìm doanh nghiệp có quy mô lớn để giải ngân trực tiếp là không dễ dàng, còn đến từng nước tìm SMEs để đầu tư thì lại không đủ nguồn lực. Đó là nguyên do, nhiều tổ chức tài chính lớn giải ngân bớt về Aavishkaar Capital và GSCF.

Aavishkaar Capital và GSCF mới chính là nơi phù hợp với các SMEs có quy mô như Phúc Sinh.

Hiểu lầm thứ ba của các SMEs Việt là “quỹ tạo tác động hay chuyên cung ứng ‘vốn xanh’ giống các quỹ từ thiện, vốn thường cho không hoặc giá rẻ”. Theo đại diện của Aavishkaar Capital tại Việt Nam, thì quỹ đầu tư tác động cũng giống các quỹ bình thường khác, chỉ là phân khúc khách hàng tập trung vào SMEs hoạt động trong chuỗi cung ứng toàn cầu, như GSCF. 

Khi nói đến nguồn vốn giá rẻ, cần có cột mốc để so sánh và tham chiếu. Ví dụ: với các quỹ đầu tư vốn cổ phần, lợi nhuận trung bình của thị trường khoảng 15%, nên dưới 15% đồng nghĩa với rẻ; với các ngân hàng, lãi suất cho vay cho SMEs trung bình trên 6%, nên nếu lãi suất dưới 6% là giá rẻ.

Hiện tại, chỉ có các quỹ thành lập cho mục đích thiện nguyện hoặc thuần mục tiêu phát triển xã hội, mới không cần hoàn tiền hoặc không có nhiều kỳ vọng về lợi nhuận khi đầu tư. Còn theo quan sát của bà, trên thị trường, chưa thấy quỹ bình thường nào – kể cả chuyên cung ứng “vốn xanh”, lại có kỳ vọng lợi nhuận thấp hơn thị trường. 

Mặt khác, theo bà Nguyễn Cẩm Chi, SMEs Việt thường không biết cách làm việc với quỹ đầu tư. Khi đi vay các quỹ, SMEs thường không muốn trả tiền làm DD, không trả lời được khi nhà đầu tư hỏi về cơ cấu tổng thể, về chiến lược phát triển trong tương lai hay công ty sẽ làm gì trong vài năm tới. Vậy nên, SMEs cảm thấy rất rắc rối.

“Các quỹ đầu tư cho vay không giống ngân hàng cho vay. Các ngân hàng cần tài sản thế chấp, còn các quỹ thì không. Các quỹ thường đầu tư vào tương lai của doanh nghiệp, nên họ cần biết tương lai của doanh nghiệp sẽ như thế nào. Ngoài ra, nếu cấu trúc pháp lý của cụm công ty quá phức tạp, dễ xảy ra khả năng chuyển giá hoặc không thể loại trừ giao dịch nội bộ; quỹ đầu tư sẽ bù lại bằng lãi suất cao.

Theo đó, các quỹ đầu tư thường đưa ra mức lãi suất cho vay tùy thuộc vào mức độ rủi ro ở từng deal đầu tư cụ thể”, bà Nguyễn Cẩm Chi nhận định.  

Hơn nữa, thường SMEs không có sẵn nhân lực liên quan đến gọi vốn từ quỹ đầu tư. Kế toán chỉ đưa ra được bảng cân đối thu chi hoặc báo cáo tài chính trong hiện tại hoặc quá khứ, chứ không thể đưa ra bức tranh tài chính cho tương lai một đến hai năm tới. Hoặc nếu có thuê công ty tư vấn như MCG, thì đội ngũ của bà cũng không thể làm được, vì chủ SMEs không cung cấp đủ thông tin về tài chính.

Không ít SME cũng lần đầu tiên đối mặt với các quy trình kiểm tra từ quỹ đầu tư, nên không biết phải làm như thế nào. Bởi khi làm DD, các quỹ đầu tư không chỉ kiểm tra – soát xét về tài chính, mà còn cả khía cạnh thuế, pháp lý, ESG…