Trung Quốc có ít lựa chọn

Trong hai năm qua, các quan chức Trung Quốc đã kích thích tài khóa và tiền tệ trên quy mô lớn sau khi dữ liệu kinh tế trong những quý cuối năm gây thất vọng. Nhưng lần này, Bắc Kinh dường như có ít lựa chọn hơn.

Gần đây, nền kinh tế Trung Quốc đã đón thêm tin xấu. Sản lượng công nghiệp và tiêu dùng tháng 8 ghi nhận mức tăng trưởng thấp nhất trong năm 2025, tiếp nối kết quả yếu kém của tháng 7.

Điều đáng ngại nhất là tốc độ tăng trưởng của đầu tư cho tài sản cố định trong 8 tháng đầu năm đã giảm xuống mức thấp nhất trong lịch sử, không tính giai đoạn đại dịch COVID-19.

Sau những số liệu đáng thất vọng kể trên, giới chuyên gia đã kêu gọi Trung Quốc tăng cường hỗ trợ cho nền kinh tế. Nhưng trong năm nay,  Bắc Kinh đã nâng thâm hụt ngân sách lên mức cao kỷ lục để bảo vệ nền kinh tế trước cuộc chiến thương mại của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Trong bối cảnh cuộc chiến thương mại vẫn còn khó đoán, Bắc Kinh có thể sẽ chấp nhận tốc độ tăng trưởng GDP thấp hơn mục tiêu "khoảng 5%", thay vì tung ra gói kích thích lớn.

Các nhà kinh tế của Goldman Sachs viết trong lưu ý hôm 15/9: “Giới chức Trung Quốc cần thực hiện biện pháp nới lỏng có mục tiêu và theo từng bước trong những quý tới. Song, khả năng Bắc Kinh sớm triển khai gói kích thích quy mô lớn, toàn diện vẫn rất thấp”.

Trong thời gian tới, phần lớn các nhà kinh tế dự kiến Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC) sẽ giảm lãi suất 10 điểm cơ bản vào quý IV. Song, gần như tất cả đều đồng ý Bắc Kinh sẽ chỉ kích thích tài khóa với quy mô khiêm tốn trong những tháng cuối năm.

Morgan Stanley dự đoán Bắc Kinh sẽ tung ra gói kích thích “vừa phải” với quy mô 500 - 1.000 tỷ nhân dân tệ (khoảng 70 - 140 tỷ USD) để tài trợ cho chi tiêu cơ sở hạ tầng, thúc đẩy tiêu dùng và giúp chính quyền địa phương trả nợ cho doanh nghiệp tư nhân.

Ông Larry Hu, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Macquarie Group, dự đoán: “Một gói kích thích nhỏ có thể sẽ sớm được triển khai nếu Bắc Kinh không muốn bỏ lỡ mục tiêu tăng trưởng GDP 5%. Các quan chức muốn đạt chỉ tiêu, nhưng họ cũng muốn tránh kích thích quá đà”.

Gánh nặng nợ nần

Gánh nặng nợ ngày càng lớn đang hạn chế đáng kể khả năng hành động của Bắc Kinh đúng lúc nền kinh tế có nguy cơ suy yếu.

Tổng mức chi trả lãi vay theo hai gói ngân sách chính của nước này đã tăng lên gần 2.200 tỷ nhân dân tệ trong năm 2024, tương đương 5,7% tổng chi tiêu chính phủ và gấp 5 lần con số năm 2015, theo tính toán của Bloomberg dựa trên dữ liệu từ Bộ Tài chính.

2.200 tỷ nhân dân tệ lớn hơn số tiền Trung Quốc chi cho y tế vào năm ngoái và gần gấp đôi khoản chi dành cho khoa học và công nghệ.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến khối nợ lớn của Trung Quốc hiện nay là chi phí khổng lồ để khống chế đại dịch COVID-19. Các khoản chi đó đã làm suy yếu nghiêm trọng tình hình tài chính của chính quyền địa phương.

Tiếp đến, cuộc khủng hoảng bất động sản kéo dài khiến thu nhập của các địa phương giảm mạnh, trong khi đó nhiều nơi lại phụ thuộc vào doanh thu bán đất. Điều đó buộc các địa phương càng phải vay nợ nhiều hơn nữa.

Chính quyền trung ương Trung Quốc phải gánh thêm trách nhiệm chi tiêu từ các địa phương nhằm kiềm chế rủi ro nợ. Hệ quả là cấp trung ương phải vay mượn nhiều hơn để bù đắp cho nguồn thu thuế tăng trưởng yếu.

Theo dự báo mới nhất của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), nợ chính phủ mở rộng - bao gồm nợ của các công ty huy động vốn cho chính quyền địa phương (LGFV), nghĩa vụ liên quan đến các quỹ xây dựng đặc biệt cũng như quỹ do chính phủ định hướng - sẽ đạt 181.400 tỷ nhân dân tệ trong năm nay. Con số này tương đương 129% GDP Trung Quốc và hơn gấp đôi mức nợ năm 2019.

Ông Wen Laicheng, Giáo sư tại Đại học Tài chính và Kinh tế Trung ương ở Bắc Kinh, cảnh báo: "Nếu việc vay nợ quy mô lớn tiếp diễn, áp lực trả nợ sẽ vô cùng nghiêm trọng".

Nhiều chính quyền địa phương từng dựa vào doanh thu bán đất như nguồn thu chính. Giờ đây, họ chỉ có đủ tiền thanh toán lãi và trả phần tiền gốc tối thiểu hàng năm. Một số quận và thành phố thậm chí còn phải dựa vào chính quyền tỉnh để hoàn trả trái phiếu địa phương đặc biệt, ông Wen cho biết thêm.

Về phần mình, Bộ Tài chính Trung Quốc ước tính tổng nợ trong năm 2024 tương đương 68,7% GDP. Bộ này tính toán rằng quy mô “nợ ẩn” nằm ngoài bảng cân đối kế toán của chính quyền vào khoảng 10.500 tỷ nhân dân tệ, thấp hơn nhiều ước tính của IMF là 80.000 tỷ nhân dân tệ.

Tại buổi họp báo hôm 12/9, Bộ trưởng Bộ Tài chính Lam Phật An phát tín hiệu rằng các biện pháp hỗ trợ đã được lên kế hoạch từ trước và sắp được triển khai.

Khi được hỏi về sự thay đổi trong quá trình hoạch định chính sách tài khóa trong những năm gần đây, ông Lam đáp: “Các nhà chức trách đã học cách tận dụng thời điểm then chốt để công bố chính sách sớm nhất có thể và đảm bảo chúng được triển khai hiệu quả ngay từ đầu”.

Câu trả lời của ông Lam có thể là tín hiệu cho thấy chính phủ Trung Quốc sẽ không vay nợ thêm trong những tháng cuối năm.

Trung Quốc vẫn còn 1.500 tỷ nhân dân tệ vốn huy động từ trái phiếu trong năm 2025 nhưng vẫn chưa giải ngân cho các dự án, theo tính toán của Bloomberg dựa trên số liệu chính thức.

Bên cạnh đó, chính quyền địa phương và trung ương vẫn còn hạn ngạch phát hành khoảng 4.800 tỷ nhân dân tệ trái phiếu mới chưa khai thác trong năm nay.

Ông Zhang Yiqun, Giám đốc Viện Nghiên cứu Khoa học Tài khóa ở Cát Lâm, khuyên các nhà chức trách thận trọng về quy mô, tốc độ và mục đích đầu tư của các đợt phát hành trái phiếu.

Ông giải thích: “Điều đó sẽ giúp ngăn đòn bẩy tài chính tăng quá cao trong thời gian dài, đồng thời duy trì các thước đo tài khóa và kinh tế trong giới hạn bền vững”.