Trong một bức thư đăng tải lên mạng xã hội Truth Social vào ngày 25/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông đã sa thải Thống đốc Fed Lisa Cook sau khi vị quan chức bị cáo buộc làm giả hồ sơ vay thế chấp mua nhà.

“Theo thẩm quyền của tôi dựa theo Điều II của Hiến pháp Mỹ và Đạo luật Dự trữ Liên bang năm 1913, bà bị cách chức khỏi Hội đồng Thống đốc Fed, có hiệu lực ngay lập tức”, ông Trump thông báo đến bà Cook.

“Người dân phải hoàn toàn tin tưởng vào sự trung thực của các thành viên được giao nhiệm vụ thiết lập chính sách tiền tệ và giám sát Fed.

Trước hành vi gian dối và có thể là tội phạm của bà trong vấn đề tài chính, người dân không thể tin tưởng và tôi cũng không tin tưởng vào sự liêm chính của bà”, ông nhấn mạnh trong bức thư.

Động thái này đã mở ra một cuộc chiến pháp lý mới trong nỗ lực tái cấu trúc chính quyền của ông Trump. Dưới đây là những thông tin mà New York Times tổng hợp về quyền sa thải các thành viên Hội đồng Thống đốc Fed của tổng thống Mỹ:

Liệu ông Trump có thể làm điều đó không?

Quốc hội Mỹ đã hạn chế quyền lực của tổng thống trong việc sa thải các quan chức Fed. Quốc hội nhấn mạnh tổng thống chỉ có thể sa thải các quan chức Fed vì “lý do chính đáng”, thường được hiểu là hành vi sai phạm nghiêm trọng.

Liệu có lý do gì để sa thải bà Cook không?

Chính quyền ông Trump cáo buộc bà Cook gian lận hồ sơ vay thế chấp mua nhà và chủ nhân Nhà Trắng đã viện dẫn cáo buộc này làm lý do chính đáng trong thư sa thải.

Trước đó, ông Bill Pulte, Giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang, cho biết mình đã chuyển cáo buộc đến Bộ Tư pháp để mở cuộc điều tra. Tuy nhiên, bà Cook chưa bị buộc bất kỳ tội danh nào.

Vào tuần trước, nữ thống đốc tuyên bố bà “không có ý định để bản thân bị ép buộc phải từ chức vì một vài cáo buộc trong một dòng tweet”. Sau khi ông Trump công bố bức thư, nữ thống đốc nhấn mạnh vị tổng thống “không có thẩm quyền” sa thải bà.

Hôm 25/8, nhiều chuyên gia pháp lý đã bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về cách thức sa thải bà Cook và lý do chính đáng mà ông Trump đưa ra.

Bà Cook có thể phản ứng bằng cách nào?

Bà Cook có thể khởi kiện để giữ lại công việc và sau đó một thẩm phán sẽ xác định liệu có đủ bằng chứng thoả mãn lý do chính đáng mà ông Trump đưa ra hay không.

Thẩm phán cũng sẽ quyết định chuyện gì sẽ xảy ra trong thời gian tới, khi vụ việc đang được giải quyết. Nếu thẩm phán cho phép bà Cook tiếp tục công việc trong khi vụ án được tiến hành, Nhà Trắng gần như chắc chắn sẽ yêu cầu Toà án Tối cao can thiệp.

Liệu ông Trump có thể sa thải bà Cook mà không cần lý do chính đáng?

Một tiền lệ từ 90 năm trước của Toà án Tối cao cho phép Quốc hội bảo vệ lãnh đạo của các cơ quan độc lập khỏi áp lực chính trị bằng cách cản trở quá trình sa thải họ.

Ông Trump nói tiền lệ này vi hiến, ngăn cản tổng thống kiểm soát nhánh hành pháp. Chủ nhân Nhà Trắng cho rằng ông phải được phép sa thải các quan chức vì bất kỳ lý do gì hoặc thậm chí không cần lý do.

Tiền lệ 90 năm trước nói gì?

Năm 1935, trong vụ án Humphrey’s Executor v. United States, các thẩm phán đã ủng hộ một luật liên bang giúp bảo vệ các giám đốc của Ủy ban Thương mại Liên bang. Theo đó, các lãnh đạo của cơ quan này chỉ có thể bị sa thải vì “làm việc kém hiệu quả, lơ là nhiệm vụ hoặc tham nhũng khi thi hành công vụ”.

Bất chấp luật liên bang kể trên, Tổng thống Franklin D. Roosevelt đã sa thải Giám đốc William Humphrey. Lý do duy nhất ông Roosevelt đưa ra là hành động của ông Humphrey không phù hợp với các mục tiêu chính sách của Nhà Trắng. Toà án Tối cao nhất trí phán quyết rằng động thái sa thải là trái pháp luật.

Liệu tiền lệ đó có đang lung lay không?

Câu trả lời là có. Vào năm 2020, Toà án Tối cao dường như đã đặt nền móng để bác bỏ tiền lệ Humphrey’s Executor v. United States trong một vụ án liên quan đến Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng.

Chánh án John G. Roberts Jr. kết luận: “Trong hệ thống hiến pháp của chúng ta, quyền hành pháp thuộc về tổng thống, và quyền đó thường bao gồm khả năng giám sát cũng như bãi nhiệm các quan chức nắm quyền hành pháp thay mặt tổng thống”.

Tuy nhiên, vị chánh án đã phân biệt giữa các cơ quan do một lãnh đạo duy nhất dẫn dắt như Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng và các cơ quan do nhiều thành viên dẫn dắt như Fed.

Mặt khác, một số thẩm phán vào thời điểm đó cho biết họ không nghĩ rằng những khác biệt đó có ý nghĩa lớn.

Toà án Tối cao đã làm gì gần đây?

Trong các phán quyết tạm thời liên quan các đơn xin áp dụng biện pháp khẩn cấp kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, Toà án Tối cao đã cho phép vị tổng thống sa thải lãnh đạo của Hội đồng Bảo vệ Hệ thống Công trạng, Hội đồng Quan hệ Lao động Quốc gia và Ủy ban An toàn Sản phẩm Tiêu dùng mà không cần lý do.

Ở một trong những phát quyết đó, ý kiến đa số cho rằng ông Trump có thể sa thải các quan chức thực thi quyền lực thay mặt ông “vì Hiến pháp trao quyền hành pháp cho tổng thống”.

Liệu Fed có khác với các cơ quan độc lập khác?

Toà án Tối cao dường như nghĩ vậy. Ngay cả khi cho phép ông Trump sa thải hai lãnh đạo cơ quan chính phủ vào tháng 5, đa số thẩm phán cho rằng Fed có thể được bảo vệ đặc biệt.

“Fed là một thực thể bán tư nhân có cấu trúc độc đáo, tuân theo truyền thống lịch sử riêng biệt của Ngân hàng Thứ nhất và Ngân hàng Thứ hai của nước Mỹ”, họ nhận định.

Vậy, ông Trump không thể sa thải bà Cook mà không có lý do chính đáng?

Có lẽ là không. Toà án Tối cao đã nhiều lần cố gắng khẳng định rằng Fed chiếm một vị trí đặc biệt trong chính phủ. Nhưng những tuyên bố này chỉ là phát biểu bên lề chứ không phải phán quyết chính thức và Toà án Tối cao từng bật đèn xanh cho nhiều sáng kiến chính sách khác của chính phủ.

Ở diễn biến khác, vào tháng 5, thẩm phán Elena Kagan từng bày tỏ một ý kiến trái chiều. Bà cho rằng “sự độc lập của Fed dựa trên cùng nền tảng hiến pháp và phân tích” như các cơ quan khác mà đa phần lãnh đạo đều có thể bị ông Trump sa thải.