Mới đây, Philippines thông báo sẽ tạm dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày kể từ ngày 1/9 nhằm hỗ trợ nông dân địa phương – theo Bloomberg. 

Ngày 6/8, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã ban hành lệnh tạm ngưng nhập khẩu để bảo vệ người trồng lúa đang gặp khó khăn vì giá gạo trong nước xuống thấp trong vụ thu hoạch hiện tại. 

Trước đó, Bộ trưởng Nông nghiệp Francisco Tiu Laurel Jr. đã đề xuất tạm ngừng nhập khẩu và tăng thuế nhập khẩu đối với mặt hàng thiết yếu này. Ông cảnh báo rằng gạo nhập khẩu ồ ạt ảnh hưởng đến nông dân và các nhà máy xay xát nội địa có nguy cơ buộc phải đóng cửa.

Theo Bloomberg, quyết định này đánh dấu một bước ngoặt đáng chú ý so với đầu năm 2025, khi Philippines từng tuyên bố tình trạng khẩn cấp an ninh lương thực do giá gạo nội địa tăng đột biến, đẩy lạm phát lên cao.

Lượng gạo tồn kho của Philippines tính đến tháng 7 đã tăng mạnh so với cùng kỳ năm trước, lên mức cao nhất trong gần 5 năm, nhờ sản lượng thu hoạch trong nước cải thiện và lượng gạo nhập khẩu  tiếp tục được duy trì, theo trang The Philippine Star.

Theo Cơ quan Thống kê Philippines (PSA), tính đến ngày 1/7, lượng tồn kho gạo trên toàn quốc đạt 2,8 triệu tấn, tăng 27% so với mức 2,2 triệu tấn của cùng kỳ năm 2024. Đây cũng là mức tồn kho cao nhất trong vòng 4 năm 8 tháng (tháng 11/2020 – thời điểm tồn kho đạt gần 3,2 triệu tấn).

Ngoài ra, dữ liệu của PSA cho thấy đây là mức tồn kho tính riêng trong tháng 7 cao nhất trong 14 năm qua. Xét theo tháng, lượng gạo dự trữ trong tháng 7 cũng tăng 27% so với tháng 6 (2,2 triệu tấn).

Về sản lượng, thu hoạch lúa trong 6 tháng đầu năm nay của Philippines đạt 9,08 triệu tấn, tăng khoảng 6% so với mức 8,53 triệu tấn cùng kỳ năm ngoái.

Đây là sản lượng nửa đầu năm cao nhất từng được ghi nhận, vượt qua kỷ lục trước đó là 9,03 triệu tấn được ghi nhận trong năm 2023. Năm ngoái, tổng sản lượng lúa cả năm của Philippines đạt mức cao nhất từ trước đến nay với 20,06 triệu tấn. 

Trên thực tế, trong bối cảnh sản lượng trong nước tăng cao và tồn kho đạt mức kỷ lục, Philippines đã giảm nhập khẩu gạo trong 7 tháng đầu năm nay.Tính đến ngày 31/7, nước này đã nhập khoảng 2,4 triệu tấn gạo, giảm 100.000 tấn so với mức 2,5 triệu tấn cùng kỳ năm 2024. Mức giảm chủ yếu tập trung vào quý I. 

Hiện tại,  Việt chiếm thị phần tới 76% tổng lượng nhập khẩu gạo của Philippines. Do vậy, việc Philippines thông báo ngừng nhập khẩu gạo được đánh giá có thể tạo ra sức ép phần nào đến hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam. 

Trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất - Thương mại Phước Thành IV, cho biết ảnh hưởng trong ngắn hạn là có nhưng không quá nghiêm trọng.

Ông Thành chia sẻ: “Hiện tại tồn kho gạo Việt không cao, mùa vụ hè thu cũng gần kết thúc, nên phần lớn đơn hàng đã được ký và đang trong quá trình giao nốt, không đáng lo ngại.

Thời gian vận chuyển, thông quan đã mất đến 10–15 ngày, từ giờ đến 1/9 gần như không còn dư địa để phát sinh đơn hàng mới. Chủ yếu khách chỉ đang cố gắng hoàn tất các hợp đồng đã ký".

Theo số liệu Hải quan Việt Nam, xuất khẩu gạo trong 6 tháng đầu năm nay sang Philippines đạt 2,1 triệu tấn, tương đương hơn 1,04 tỷ USD, tăng 8,7% về lượng nhưng giảm 13,5% về trị giá so với cùng kỳ 2024. 

Về giá cả, ông Thành nhận định: “Giá có thể điều chỉnh nhẹ do tin tức, nhưng về lâu dài thị trường sẽ giữ được mặt bằng giá ổn định". 

Doanh nghiệp gạo bình tĩnh, chủ động chuyển hướng thị trường

Việc Philippines dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày đặt ra câu hỏi: Gạo Việt sẽ ứng phó ra sao trước biến động này? Theo ông Nguyễn Văn Thành, động thái này không phải là điều quá bất ngờ với các doanh nghiệp trong ngành.

“Chúng tôi đã chuẩn bị sẵn các phương án phân bổ thị trường, tránh phụ thuộc vào một thị trường duy nhất. Khi không dồn hết vào Philippines, doanh nghiệp sẽ tránh được cú sốc khi thị trường này có biến động bất ngờ", ông nói.

Một trong những giải pháp được ông Thành đề cập là tái cơ cấu thị phần xuất khẩu, chủ động chuyển hướng đơn hàng sang các thị trường khác như châu Phi, Trung Quốc, Nhật Bản và thị trường nội địa.

Vị giám đốc này phân tích: “Gạo của Việt Nam hợp khẩu vị, giá cả không chênh lệch nhiều, và khâu bảo quản, chế biến của mình rất đồng đều. Ở các đô thị châu Phi, người tiêu dùng vẫn sẵn sàng chọn gạo chất lượng cao”.

Trên thực tế, gạo Việt xuất khẩu sang các nước châu Phi cũng đang tăng mạnh trong thời gian qua, trong khi các thị trường truyền thống như Indonesia lại giảm xuống. 

Philippines và Indonesia vốn là các thị trường truyền thống của xuất khẩu gạo Việt. Cụ thể, 6 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu gạo Việt sang Philippines đạt 1,9 triệu tấn xếp thứ nhất, chiếm tỷ trọng 42,6%. Xếp thứ 2 là Indonesia với 712 nghìn tấn, chiếm tỷ trọng 15,7%.

Sang năm 2025, Philippines vẫn là thị trường số 1 của xuất khẩu gạo Việt trong nửa đầu năm, tuy nhiên, xuất khẩu gạo sang Indonesia chỉ đạt 19 nghìn tấn, xếp thứ 14, chiếm tỷ trọng 0,4%.

Trong khi đó, xuất khẩu gạo sang Bờ Biển Ngà 6 tháng đầu năm đạt 547 nghìn tấn, tăng 158% so với cùng kỳ, tỷ trọng xếp thứ 2 với 11,6%. Ghana xếp thứ 3 với 270 nghìn tấn, tăng 89% so với cùng kỳ, tỷ trọng chiếm 10,1%.

Theo ông Thành, chiến lược sắp tới của nhiều doanh nghiệp là đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa phân khúc, không tập trung vào các thị trường truyền thống như Philippines hay Indonesia, để tránh rủi ro từ chính sách nhập khẩu thay đổi đột ngột.

“Việt Nam đã xuất gạo đi hơn 150 quốc gia, càng chia đều thì càng dễ giữ thế chủ động”, ông chia sẻ.