Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố chính sách thuế quan đối ứng vào tháng 4, các nhà kinh tế dự đoán lạm phát sẽ tăng vọt và cùng lúc gióng lên hồi chuông cảnh báo suy thoái. Tuy nhiên, những nỗi lo đó có vẻ đã bị thổi phồng quá mức.

Mặc dù còn khá cao, lạm phát thực chất không tăng mạnh như dự báo của giới chuyên gia. Và nền kinh tế Mỹ vẫn tiếp tục tăng trưởng bất chấp việc thuế quan leo lên mức cao nhất trong gần một thế kỷ.

Vào tháng 9, lạm phát tính theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đạt khoảng 3%, cao hơn mức mục tiêu 2% của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ. Thuế quan thúc đẩy giá cả đi lên nhưng nhìn chung không đáng kể.

Ở diễn biến khác, những lợi ích mà ông Trump hứa hẹn về thuế quan cũng không thành hiện thực. Doanh thu từ thuế quan thấp hơn nhiều so với dự đoán của Bộ Tài chính Mỹ và có rất ít dấu hiệu cho thấy lĩnh vực sản xuất trong nước đang bùng nổ.

Một trong những nguyên nhân giúp lý giải hai câu chuyện kể trên là mức thuế suất thực tế mà các doanh nghiệp phải trả hiện thấp hơn nhiều con số mà Nhà Trắng công bố. Bằng chứng là số tiền thuế thu được thấp hơn dự kiến của Bộ Tài chính.

Theo phân tích dữ liệu hải quan của Pantheon Macroeconomics, Bộ Tài chính dự kiến sẽ thu khoảng 34 tỷ USD thuế quan trong tháng 10.

Nếu tốc độ hiện tại tiếp tục, Mỹ sẽ thu khoảng 400 tỷ USD thuế quan trong cả năm, thấp hơn dự đoán hồi tháng 8 của Bộ trưởng Bộ Tài chính Scott Bessent rằng thuế quan có thể mang về từ 500 đến 1.000 tỷ USD mỗi năm.

Doanh thu thuế quan cho thấy mức thuế suất trung bình thực tế mà các công ty phải trả là khoảng 12,5%, Pantheon cho hay. Barclays đưa ra ước tính thấp hơn, khoảng 9%. Cả hai con số đều thấp hơn nhiều số liệu chính thức.

Các doanh nghiệp đã tránh né tác động của thuế quan bằng cách nhanh chóng tích trữ hàng tồn kho trước khi chính phủ Mỹ áp thuế. Các lỗ hổng và miễn trừ cũng giúp nhiều mặt hàng tránh mức thuế cao hơn.

Đồng thời, nhiều doanh nghiệp đã chuyển sản xuất từ các quốc gia phải chịu mức thuế suất cao - đặc biệt là Trung Quốc - sang các nước như Việt Nam, Mexico và Thổ Nhĩ Kỳ. Điều đó đã đẩy mức thuế suất thực tế xuống thấp hơn.

Ngay cả khi các công ty phải trả toàn bộ thuế quan, họ cũng chỉ chuyển một phần chi phí sang người tiêu dùng. Bank of America ước tính người tiêu dùng đang phải trả 50 - 70% chi phí thuế quan, phần còn lại do doanh nghiệp trả.

Ngày nay, biên lợi nhuận của doanh nghiệp cao hơn nhiều so với trước đại dịch. Điều đó giúp họ dễ dàng hấp thụ chi phí thuế quan mà không cần tăng giá bán hàng hoặc dịch vụ.

Pantheon ước tính các nhà bán lẻ tại Mỹ có khả năng chi trả 30% chi phí thuế quan và vẫn duy trì biên lợi nhuận gần bằng mức trung bình trong thập niên 2010.

Lấy ngành công nghiệp ô tô làm ví dụ. Theo JPMorgan Chase, trong tháng 9, giá ô tô trung bình chỉ cao hơn khoảng 1,1% so với tháng 3 (đã điều chỉnh yếu tố mùa vụ), dù ô tô nhập khẩu từ nhiều quốc gia phải chịu mức thuế từ 15% trở lên.

Con số đó cho thấy các nhà sản xuất ô tô đang phải trả khoảng 80% chi phí thuế quan và chuyển 20% cho khách hàng. Giá ô tô đã tăng đáng kể kể từ năm 2020 và các nhà sản xuất lo ngại rằng người tiêu dùng không thể chi trả thêm.

Mặt khác, lạm phát hậu đại dịch đã kéo giá xe ô tô lên cao hơn, giúp nâng cao biên lợi nhuận của các nhà sản xuất. Do đó, bây giờ họ có thể dễ dàng hấp thụ tác động của thuế quan hơn.

Bên cạnh lạm phát, các chuyên gia cũng từng lo ngại rằng thuế quan sẽ đè nặng lên chi tiêu tiêu dùng, động cơ tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế Mỹ. Hiện, tiêu dùng chiếm gần 70% GDP.

Vào tháng 4, chỉ số niềm tin người tiêu dùng đã tụt xuống mức thấp nhất kể từ năm 2022. Trước đây, khi niềm tin người tiêu dùng giảm, chi tiêu tiêu dùng thường sẽ lao dốc.

Tuy nhiên, trong năm nay, người Mỹ lại được hưởng lợi khi thị trường chứng khoán tăng cao kỷ kỷ lục và tỷ lệ thất nghiệp thấp. Nhờ đó, họ vẫn tiếp tục mua sắm bất kể thuế quan.

Dù vậy, các nhà kinh tế cho rằng còn quá sớm để ăn mừng chiến thắng. Họ tin tác động của thuế quan và bầu không khí bất ổn đi kèm đã khiến một số công ty ngần ngại tuyển dụng, có thể góp phần làm suy yếu thị trường lao động.

Và họ cho rằng cuối cùng các doanh nghiệp sẽ chuyển nhiều chi phí thuế quan hơn cho người tiêu dùng. Nhiều công ty đang tăng giá từ từ, đồng nghĩa tác động của thuế quan đối với lạm phát có thể kéo dài đến tận năm sau. 

Trong một phân tích vào mùa hè, Goldman Sachs cho biết tính đến tháng 6, các doanh nghiệp Mỹ đang gánh chịu khoảng 64% chi phí thuế quan, trong khi người tiêu dùng chịu 22% và phần còn lại của các nhà xuất khẩu nước ngoài.

Song, ông lớn ngân hàng Phố Wall cảnh báo phép toán trên sẽ không kéo dài lâu. Vào cuối năm nay, khoảng hai phần ba chi phí thuế quan sẽ được chuyển sang người tiêu dùng, kéo lạm phát lõi tính theo thước đo ưa thích của Fed (chỉ số giá chi tiêu tiêu dùng cá nhân, PCEPI) lên mức 3,2%.