(Ảnh minh họa: Shutterstock).
Tuần trước, Mỹ và Trung Quốc đã đạt một thỏa thuận để hạ nhiệt căng thẳng thương mại giữa hai nước.
Sau đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố trên mạng xã hội: “Tôi và Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ làm việc chặt chẽ để mở cửa thị trường Trung Quốc cho hàng hóa Mỹ. Điều này sẽ là thắng lợi lớn cho cả hai nước!!!”.
Tuy nhiên, ông Trump có vẻ sẽ khó toại nguyện. Tờ Wall Street Journal (WSJ) chỉ ra rằng Trung Quốc đang ngày càng ít quan tâm tới hàng hóa nước ngoài hơn.
Kim ngạch nhập khẩu hàng hoá của quốc gia tỷ dân đang “giậm chân tại chỗ” dù xuất khẩu tăng mạnh. Đây là một hệ quả của tiêu dùng yếu kém và nỗ lực thúc đẩy ngành công nghiệp nội địa của Bắc Kinh.
Nỗ lực xây dựng “pháo đài kinh tế” của Trung Quốc sẽ khiến một thỏa thuận thương mại dài hạn với Mỹ trở nên xa vời, nhất là trong trường hợp Washington vẫn thúc ép Bắc Kinh nhập thêm hàng hóa Mỹ.
Không chỉ Mỹ, nhiều quốc gia khác cũng lo ngại rằng hoạt động thương mại với Trung Quốc đang trở nên mất cân đối, trong đó Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu nhưng không mặn mà với nhập khẩu.
Ông Brad Setser, thành viên cấp cao của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, bình luận: “Tầm nhìn của Trung Quốc về thương mại là xuất khẩu mà không nhập khẩu”. Theo ông, Trung Quốc không thể thay thế Mỹ trong vai trò là thị trường cho hàng hóa toàn cầu.
Từ ô tô cho đến hóa chất, nhu cầu của Trung Quốc đối với nhiều loại hàng hóa do các nước khác sản xuất đang chững lại hoặc sụt giảm, dù nền kinh tế vẫn tăng trưởng khoảng 5% mỗi năm.
Xét về khối lượng, nhập khẩu hàng hoá của Trung Quốc tính đến tháng 3/2025 không tăng chút nào kể từ cuối năm 2022, trong khi đó xuất khẩu nhảy vọt 33%, theo dữ liệu từ Cục Phân tích Chính sách Kinh tế Hà Lan.
Nguyên nhân dẫn đến mối quan hệ mất cân bằng lớn đến vậy là các chính sách của giới lãnh đạo Trung Quốc. Trong những năm qua, Bắc Kinh đã dồn lực đầu tư cho các nhà máy mà không có nhiều biện pháp để kích thích tiêu dùng.
Trong khi đó, sự đổ vỡ của bong bóng bất động sản đã làm giảm mạnh nhu cầu của Trung Quốc dành cho kim loại và vật liệu xây dựng.
Việc người tiêu dùng Trung Quốc thắt chặt chi tiêu khiến doanh số của các thương hiệu phương Tây như Swatch, Porsche hay LVMH sụt giảm rõ rệt.
Tham vọng lâu dài của giới lãnh đạo Trung Quốc là đảm bảo năng lực tự chủ trong những công nghệ then chốt và đồng thời thống trị nguồn cung của chúng ở nước ngoài. Trung Quốc đang tiến gần tới mục tiêu đó trong những lĩnh vực bao gồm xe điện, pin, máy móc xây dựng và thiết bị y tế.
Một số doanh nghiệp Trung Quốc chia sẻ với WSJ rằng họ đang thay thế các đối tác nước ngoài bằng các nhà cung ứng trong nước để “nội địa hóa” chuỗi cung ứng và loại bỏ hàng nhập khẩu. Xu hướng này càng được đẩy mạnh bởi xung đột thương mại gần đây giữa Mỹ và Trung Quốc.
Một số doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc đã được chỉ đạo thay thế phần mềm nước ngoài trong hệ thống IT của họ vào năm 2027.
Công ty công nghệ y tế Đức Drägerwerk cho biết doanh số bán máy trợ thở và những sản phẩm y tế khác năm 2024 chỉ bằng một nửa so với năm 2023. Công ty cho rằng nguyên nhân là chính sách “mua hàng nội địa” của các bệnh viện Trung Quốc.
Nữ phát ngôn viên của Drägerwerk bình luận: “Nhìn chung, các điều kiện kinh doanh đối với doanh nghiệp ngoại ở Trung Quốc khá khó khăn”.
Bà cho biết nền kinh tế Trung Quốc đang gặp rắc rối và sự cạnh tranh cũng gia tăng bởi các đối thủ trong nước thường được ưu tiên khi đấu thầu mua sắm công.
Cuộc điều tra gần đây của Liên minh châu Âu (EU) kết luận rằng chính sách mua sắm thiết bị y tế của Trung Quốc mang tính phân biệt đối xử với các doanh nghiệp ngoại. Để đáp trả, EU đã thực hiện các bước để hạn chế nhập khẩu thiết bị y tế của Trung Quốc.
Nhập khẩu trì trệ có thể cản trở mọi thỏa thuận thương mại tiềm năng tiếp theo giữa ông Trump và ông Tập, đặc biệt là nếu trọng tâm của Mỹ là yêu cầu Trung Quốc mua thêm hàng hóa của nước này.
Theo thỏa thuận Mỹ - Trung giai đoạn một hồi năm 2020, Trung Quốc cam kết mua khoảng 500 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ của Mỹ trong vòng hai năm.
Song, Viện Kinh tế Quốc tế Peterson chỉ ra rằng trong hai năm đó, Trung Quốc chỉ nhập khẩu khoảng 300 tỷ USD hàng hoá từ Mỹ, dù nguyên nhân một phần là đại dịch COVID-19.
Thông thường, khi một nước xuất khẩu nhiều hơn và trở nên giàu có hơn trước, họ cũng tiêu thụ nhiều hàng hóa nhập khẩu hơn. Lý do là khi đó thu nhập của người dân tăng lên và các ngành công nghiệp xuất khẩu cũng cần có thêm phụ tùng và nguyên liệu thô.
Xu hướng này cũng đúng với Trung Quốc trong nhiều năm. Hiện tại, Trung Quốc vẫn là nước nhập khẩu lớn. Tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hoá của Trung Quốc năm 2024 đạt 2.600 tỷ USD, còn Mỹ là 3.400 tỷ USD. Các mặt hàng nhập khẩu lớn của đất nước tỷ dân bao gồm chip bán dẫn, năng lượng và thực phẩm.
Dù vậy, sự bùng nổ của lĩnh vực xuất khẩu vẫn dẫn đến việc thặng dư thương mại hàng hóa của Trung Quốc với thế giới đạt khoảng 1.000 tỷ USD, gần gấp đôi mức ghi nhận trong năm 2020.
Những nước lo ngại về tình trạng mất cân bằng thương mại với Trung Quốc đã ban hành hơn 250 biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp với hàng hóa nước này.
Ví dụ, các quốc gia như Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Brazil đang nỗ lực hạn chế thép, màng nhôm, găng tay và các mặt hàng nhập khẩu khác từ Trung Quốc.
Ngân hàng Trung ương Thụy Sỹ hạ lãi suất về 0% để phản ứng với sự sự sụt giảm của lạm phát, áp lực tăng giá đối với đồng nội tệ và triển vọng kinh tế bất định vì chính sách thuế quan của Mỹ.
Tỷ phú Steve Eisman, nhà bán khống từng đoán đúng sự sụp đổ của thị trường chứng khoán năm 2008, cảnh báo nếu các cuộc đàm phán thương mại của Mỹ thất bại, nền kinh tế thế giới có thể sẽ rơi vào suy thoái.
Một số nguồn tin của Bloomberg cho biết các quan chức cấp cao của Mỹ đang chuẩn bị cho khả năng tấn công Iran trong những ngày tới.
Nhóm chuyên gia kinh tế của Goldman Sachs dự đoán Mỹ sẽ gia hạn thời gian đàm phán thuế quan sau hạn chót 8/7.
