Áp lực sụt giảm hàng xuất khẩu

Sau khi lập kỷ lục 42,3 tỷ USD trong tháng 7, xuất khẩu hàng hóa Việt Nam giảm 13,5% trong nửa đầu tháng 8 với kim ngạch đạt 20,06 tỷ USD, thấp hơn 2,6 tỷ USD so với nửa cuối tháng 7. Sự sụt giảm của kim ngạch xuất khẩu này đã được dự báo từ trước khi mức thuế đối ứng 20% mà Mỹ áp với hàng hóa Việt Nam chính thức có hiệu lực từ ngày 7/8.

Mặc dù mức thuế đối ứng mà Mỹ áp với Việt Nam không quá tiêu cực so với các đối thủ nhưng việc thuế đối ứng tăng cao có thể khiến tiêu dùng của thị trường Mỹ giảm sút.Về lâu dài, nước ta cũng cần có những chiến lược để mở rộng thị trường, chấm dứt đà sụt giảm của xuất khẩu sau khi áp thuế đối ứng.

Khi so sánh mức thuế quan với các đối thủ cạnh tranh như Ấn Độ, Bangladesh, hay Indonesia, mức chênh lệch hiện nay là rất nhỏ, thậm chí Việt Nam hiện còn đang được hưởng một mức thuế thấp hơn cả Ấn Độ.

Đặc biệt là Trung Quốc, một trong những đối thủ cạnh tranh ở nhiều mặt hàng xuất khẩu, đang phải chịu một mức thuế cao hơn tới 35%. Khoảng cách này được dự báo sẽ tiếp tục thúc đẩy xu hướng dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam. 

Hiện nay các doanh nghiệp Mỹ đang quan tâm đến mức thuế và nhiều doanh nghiệp có thể sẽ chuyển từ Trung Quốc sang Việt Nam,ông Geert van Doorslaer, Đồng Chủ tịch Uỷ ban Vận tải và Logistics, Hiệp hội Thương mại Mỹ tại Việt Nam (Amcham) chia sẻ tại Diễn đàn logistics diễn ra ngày 22/8.

Trao đổi với chúng tôi, GS TS Hoàng Văn Cường, Uỷ viên Uỷ ban Kinh tế Tài chính của Quốc hội, cho biết bối cảnh chiến tranh thương mại vẫn căng thẳng nhưng cơ hội vẫn rất lớn cho các doanh nghiệp Việt khi mức thuế đối ứng bị áp không chênh lệch nhiều so với các quốc gia trong khu vực và thậm chí còn thấp hơn một số đối thủ.

Còn theo các chuyên gia của Chứng khoán Rồng Việt (VDSC), kết quả thuế đối ứng áp dụng từ ngày 7/8 tạm thời có lợi cho dòng chảy thương mại của Việt Nam. Tuy nhiên trong trung hạn, cơ hội và rủi ro cho Việt Nam sẽ tuỳ thuộc vào khái niệm "hàng trung chuyển" và kết quả trên bàn đàm phán của Trung Quốc và Ấn Độ với Mỹ.

Bên cạnh đó, theo chuyên gia VDSC, việc chính quyền Mỹ chuyển trọng tâm từ thuế đối ứng sang áp thuế ngành hàng cụ thể sẽ là vấn đề cần theo dõi trong thời gian tới.

Theo đó, mặc dù chính quyền Mỹ đe doạ áp thuế 100% lên sản phẩm có chất bán dẫn, tương đương 30% tổng xuất khẩu sang Mỹ năm 2024, song có thể tác động sau cùng sẽ không quá nghiêm trọng nhờ việc miễn trừ đối với các công ty có hoặc sẽ đầu tư tại Mỹ như Samsung và Apple, hiện chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch hàng điện tử của Việt Nam.

Gia tăng sức cạnh tranh cho hàng xuất khẩu

Để ứng phó với những biến động về chính sách mới này, nhiều doanh nghiệp Việt đã xây dựng kịch bản và chuẩn bị phương án ứng phó từ tháng 4 - thời điểm Mỹ công bố về loại thuế này, thậm chí đã có động thái dịch chuyển, sẵn sàng cho trường hợp kém lạc quan nhất.

Kết quả khảo sát do Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) và VnExpress thực hiện vào tháng 6 với trên 1.500 doanh nghiệp cho thấy 51,6% đơn vị xuất khẩu lên kế hoạch tìm thị trường mới để ứng phó với rủi ro thuế quan. Giải pháp này cũng là ưu tiên của nhóm sản xuất, kinh doanh trong nước (gần 35%).

Xét theo ngành, doanh nghiệp các lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo, dịch vụ, nông-lâm và thủy sản ưu tiên tìm thị trường ngoài Mỹ. Trong các giải pháp thích ứng, chỉ số ít lựa chọn tăng giá bán hoặc nhập khẩu từ thị trường này nhằm ứng phó thuế quan.

Để tối ưu hoá chi phí gia tăng sức cạnh tranh cho hàng xuất khẩu Việt Nam, GS Hoàng Văn Cường cho rằng doanh nghiệp cần bắt tay nhau hợp tác. "Doanh nghiệp trong nước vẫn đang cạnh tranh từ nguyên liệu đến thị trường. Nhưng nếu doanh nghiệp cùng bắt tay nhau thì sẽ khác", chuyên gia nói.

Một trong những giải pháp ông đưa ra để thực hiện được điều này là rất cần là sự chủ động hỗ trợ của các Hiệp hội doanh nghiệp để tạo mối liên kết, hệ sinh thái chuỗi cung ứng giữa các doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, tìm ra những doanh nghiệp “đầu đàn” đóng vai trò dẫn dắt chuỗi cung ứng và Nhà nước có cơ chế hỗ trợ những doanh nghiệp này, tạo liên kết giữa các doanh nghiệp lớn – nhỏ. Nhà nước cũng đồng thời hỗ trợ ký kết các Hiệp định mở rộng các thị trường.

Theo GS TS Hoàng Văn Cường, hiện nay để giúp doanh nghiệp đặt chân vào các thị trường từ các Hiệp định đã ký kết thì vẫn thiếu những kế hoạch xúc tiến chiến lược, thực hiện đẩy mạnh thông tin về thị trường của từng ngành, từng nhóm sản phẩm tới các doanh nghiệp.

Ông Cường cũng lưu ý tới việc hoàn thiện hệ thống hạ tầng phục vụ các yếu tố xuất khẩu, dịch vụ bổ trợ; tăng cường liên kết các doanh nghiệp không chỉ nội địa mà các doanh nghiệp sản xuất, doanh nghiệp tiêu thụ nước ngoài.

Chia sẻ với chúng tôi, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam, cũng đánh giá thời điểm này là cơ hội để doanh nghiệp gỗ trong nước nhìn lại mình để tìm kiếm cơ hội tăng trưởng mới ở thị trường truyền thống. Tuy nhiên, để làm được như vậy, một doanh nghiệp đơn lẻ khó thực hiện mà cần liên kết doanh nghiệp thành một nhóm đủ mạnh.

"Chúng tôi đã có một nhóm doanh nghiệp đang đặt vấn đề nghiêm túc để triển khai chủ trương này. Năm nay, các doanh nghiệp gỗ đã tăng nhập khẩu gỗ từ Mỹ lên 600 triệu USD. Ngoài thị trường Mỹ, thị trường Nhật Bản hiện chỉ nhập khẩu dăm gỗ nhưng chúng ta hoàn toàn có thể gia tăng xuất khẩu vào thị trường này các sản phẩm gỗ nội thất mà người tiêu dùng Nhật Bản đang có nhu cầu", ông Hoài nói.

Ông dự báo trong 5 tháng cuối năm (sau khi áp dụng thuế đối ứng), ngành gỗ sẽ xuất khẩu được 6 - 6,5 tỷ USD và cả năm sẽ đạt mức xuất khẩu trên 17 tỷ USD - không tăng nhiều so với những năm trước đây nhưng vẫn có sự tăng trưởng.

Về ngành dệt may, ông Phí Ngọc Trịnh, Tổng Giám đốc Tập đoàn Hồ Gươm, cho biết trong 6 tháng đầu năm 2025, ngành đạt trên 22 tỷ USD, riêng quý I đạt 8,6 tỷ USD, tăng 11% so với cùng kỳ. Dù mở đầu năm đầy tích cực, từ giữa quý III lượng đơn hàng sụt giảm mạnh, đặc biệt quý IV khan hiếm do ảnh hưởng thuế quan và tính mùa vụ.

Ông dự báo, xuất khẩu cả năm 2025 vẫn có thể tăng 10% so với 2024, đạt 47–48 tỷ USD, song ngành đang đối diện hàng loạt thách thức: Cạnh tranh giá gay gắt, yêu cầu tiêu chuẩn xanh, biến động kinh tế – chính trị toàn cầu, phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu, rào cản thương mại, hạn chế công nghệ, nhu cầu thị trường thay đổi và thiếu hụt nhân lực kỹ thuật cao.

Để giữ vững đà tăng trưởng của xuất khẩu, ông kiến nghị các doanh nghiệp trong ngành may mặc cần phải tích cực tìm kiếm và đầu tư vào các giải pháp thích hợp để nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu của thị trường.

Trong đó, ngành may mặc Việt Nam đang quá phụ thuộc vào các thị trường chính như Mỹ và Liên minh châu Âu (EU). Để giảm thiểu tác động của bất kỳ suy thoái kinh tế tiềm năng hoặc thay đổi chính sách thương mại, thuế quan ngành công nghiệp dệt may nên khám phá các thị trường mới, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và tăng mức độ hiện diện của mình trong các nền kinh tế mới như Nga, Brazil, Hàn Quốc, Trung Quốc, Thổ Nhì Kỳ.

Đồng thời, Việt Nam cần tập trung vào việc phát triển sản phẩm mới và cải tiến sản phẩm hiện có. Điều này có thể đạt được thông qua nghiên cứu và phát triển, đầu tư vào công nghệ và hợp tác chiều sâu để bắt kịp và dự đoán được xu hướng của ngành thời trang quốc tế.