Bàn về việc phát triển kinh tế tư nhân, TS. Nguyễn Bích Lâm, Nguyên Cục trưởng Cục Thống kê cho rằng, một trong những giải pháp để kinh tế tư nhân trở thành đòn bẩy của nền kinh tế, tiến tới Việt Nam thịnh vượng cần đột phá trong tư duy điều hành kinh tế và xây dựng đội ngũ doanh nghiệp, doanh nhân giỏi.

Nhìn lại kinh tế tư nhân trong hơn một thế kỷ qua, ông nhấn mạnh ngay từ thời kỳ chống thực dân Pháp, đã có một đội ngũ doanh nhân Việt biết nắm bắt cơ hội, đóng góp quan trọng cho quá trình phát triển kinh tế như: Doanh nhân Bạch Thái Bưởi trong lĩnh vực xây dựng và vận tải thủy; Doanh nhân Nguyễn Sơn Hà trong lĩnh vực sơn; Doanh nhân Trịnh Văn Bô trong lĩnh vực dệt, bất động sản…

Hiện nay, mặc dù môi trường kinh doanh chưa thuận lợi, đối mặt với tình trạng phân biệt đối xử về đất đai, vốn, thị trường; gặp bất lợi về thuế, hải quan giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI, nhưng doanh nghiệp tư nhân phát triển nhanh về số lượng.

Đồng thời, Việt Nam cũng xây dựng được một số doanh nghiệp tư nhân lớn, có trình độ về công nghệ và quản trị, có thương hiệu, đạt tầm khu vực và thế giới…

Hiện khu vực kinh tế tư nhân đang tạo ra khoảng 51% GDP của nền kinh tế, đóng góp khoảng 30% nguồn thu ngân sách nhà nước, thu hút 85% lực lượng lao động, là động lực tăng trưởng chính của nền kinh tế. Trong bối cảnh kinh tế ổn định, không chịu tác động bởi các cú sốc từ bên ngoài, tốc độ tăng của kinh tế tư nhân cao hơn tốc độ tăng của toàn nền kinh tế.

Vốn đầu tư của khu vực kinh tế tư nhân chiếm trên 50% tổng vốn đầu tư toàn xã hội. Trên góc độ sử dụng hiệu quả vốn sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp tư nhân cần 1,61 đồng vốn để tạo ra 1 đồng doanh thu thuần, doanh nghiệp nhà nước cần 2,66 đồng.

Nhiều rào cản chính sách

TS. Nguyễn Bích Lâm nhấn mạnh, trong những năm qua, mặc dù đã có những đột phá về cải cách thể chế, hoàn thiện môi trường pháp lý về đầu tư kinh doanh với nhiều kết quả đáng khích lệ.

Tuy nhiên, kinh tế tư nhân vẫn đang phải đối mặt với nhiều rào cản trong chính sách và thực thi chính sách. Hệ thống pháp luật và thực thi pháp luật còn thiếu minh bạch, thiếu cụ thể, chưa ổn định; những vướng mắc, bất cập về thể chế chưa được sửa đổi, bổ sung kịp thời cho phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển, khả năng tiên liệu thấp dẫn đến rủi ro gia tăng cho khu vực kinh tế tư nhân.

Bất cập về môi trường pháp lý, khó khăn trong việc tiếp cận vốn tín dụng, đất đai, cùng với tệ quan liêu, nhũng nhiễu của một bộ phận công chức trong bộ máy công quyền đã đưa đến thực trạng cơ cấu ngành bất hợp lý của khu vực doanh nghiệp tư nhân.

Số doanh nghiệp thuộc khu vực dịch vụ chiếm tới 66,8% trong tổng số doanh nghiệp của toàn nền kinh tế, đây là rào cản rất lớn để xây dựng và phát triển mạng lưới công nghiệp hỗ trợ và tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Doanh nghiệp tư nhân đông về số lượng nhưng đa số là doanh nghiệp vừa và nhỏ, nội lực tồn tại và năng lực cạnh tranh thấp; công nghệ và phương thức sản xuất lạc hậu. Hiện nay, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo về cơ bản dừng lại ở trình độ lắp ráp - trình độ thấp nhất trong 4 cấp độ công nghiệp hóa.

Để kinh tế tư nhân trở thành đòn bẩy của tăng trưởng

Ông nhấn mạnh để kinh tế tư nhân, doanh nghiệp dân tộc trở thành đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng, cần luật hóa chủ trương chính sách, hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo nền tảng khơi dậy và thúc đẩy kinh tế tư nhân có bước chuyển đột phá, phát triển nhanh, bền vững.

"Chính phủ cần khẩn trương, đi trước trong cải cách thể chế, rà soát sửa đổi, minh bạch môi trường pháp lý. Hoàn thiện hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật tạo niềm tin, động lực và sự năng động của kinh tế tư nhân", ông Lâm nói.

Theo ông, đột phá về thể chế phải bắt đầu từ đột phá trong tư duy điều hành kinh tế, chấp nhận sự thay đổi, khác biệt, táo bạo, đồng thời, cần xây dựng một xã hội cởi mở, chào đón sự thay đổi, chuẩn bị kỹ cho những gì sẽ diễn ra trong thời gian tới.

Để đáp ứng và theo kịp tiến trình phát triển rất nhanh của CMCN 4.0, tránh tụt hậu so với khu vực và thế giới, Chính phủ cần nắm bắt thời cơ, kiến tạo động lực mới cho phát triển.

Chính phủ cần nâng cao năng lực lãnh đạo quốc gia, có tư duy dài hạn và tầm nhìn lớn, đào tạo và trọng dụng các nhà kỹ trị có năng lực, tâm huyết, sẵn sàng hành động; nuôi dưỡng, động viên tư duy đổi mới, xóa bỏ bệnh quan liêu, kiên quyết nói không với tham nhũng.. Cộng đồng doanh nhân phải dấn thân, dám đương đầu với khó khăn, dám chịu và đứng lên từ thất bại, chủ động, linh hoạt trong mọi tình huống.

Trong bối cảnh đội ngũ doanh nhân chưa đáp ứng được yêu cầu của thời kỳ mới, thực hiện vai trò nhà nước kiến tạo, Chính phủ cần tìm kiếm, hướng dẫn, hỗ trợ kinh tế tư nhân mở rộng không gian phát triển; tham gia vào những ngành, lĩnh vực mới của kinh tế thế giới để kinh tế Việt Nam nhanh chóng hòa vào dòng chảy của kinh tế toàn cầu, không chậm chân và bị bỏ lại phía sau.

"Chính phủ cần thực thi các chính sách tài khóa và tiền tệ ưu đãi, hỗ trợ vốn, công nghệ và lao động có kỹ năng, tay nghề, phù hợp cho kinh tế tư nhân tiến hành sản xuất kinh doanh trong những ngành và lĩnh vực mới", ông Lâm nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, cần khẩn trương xây dựng và thực hiện Chiến lược quốc gia phát triển doanh nghiệp dân tộc hòa nhịp xu hướng tái định hình và chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trong đó, cần gắn doanh nghiệp dân tộc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; xây dựng và thực hiện giải pháp chiếm lĩnh thị trường mới; gắn doanh nghiệp dân tộc với Chiến lược tiếp cận công nghệ mới một cách hiệu quả theo từng giai đoạn. 

Đặc biệt là cần đào tạo đội ngũ doanh nhân giỏi, tài ba, đội ngũ lao động lành nghề có kỹ năng, tri thức. Chính phủ và các doanh nghiệp cần đặc biệt chú trọng vào việc đào tạo đội ngũ doanh nhân giỏi, tài ba; đào tạo nguồn nhân lực thích hợp với tiến trình của cuộc CMCN 4.0 và cơ cấu lại nền kinh tế, tạo dựng mô hình tăng trưởng mới ưu việt.

"Thực tế cho thấy sự thành công hay thất bại của doanh nghiệp không bắt nguồn từ doanh nghiệp đó thuộc sở hữu nhà nước hay tư nhân. Kết quả kinh doanh yếu kém của doanh nghiệp nhà nước là do không tìm được người quản lý và điều hành kinh doanh giỏi, không có cơ chế giám sát và đánh giá kết quả quản lý hoạt động sản xuất kinh doanh một cách thường xuyên", TS. Lâm phân tích.

Cuối cùng cần xây dựng hệ thống thực thể kinh tế vệ tinh của doanh nghiệp dân tộc. Để phát triển doanh nghiệp dân tộc trong bối cảnh kinh tế thế giới phân mảng, cạnh tranh gay gắt, cộng đồng doanh nhân và Chính phủ phải tạo dựng hệ thống các thực thể kinh tế vệ tinh của doanh nghiệp dân tộc, bao gồm: doanh nghiệp, viện nghiên cứu, cơ sở đào tạo, đội ngũ quản lý, chuyên gia hàng đầu để đồng hành cùng doanh nghiệp dân tộc.

Ông lấy ví dụ về Nhật Bản luôn đề cao vai trò của mạng lưới kinh doanh được tạo thành từ các công ty thuộc các lĩnh vực khác nhau từ nhà sản xuất, đối tác chuỗi cung ứng, ngân hàng và các công ty thương mại.

Cùng với các chính sách, giải pháp tạo dựng và phát triển doanh nghiệp dân tộc, TS. Lâm cũng cho rằng, Chính phủ cần ban hành và thực hiện một số quy định nhằm đảm bảo doanh nghiệp dân tộc có nền tảng tài chính lành mạnh, như: Xác lập và khống chế các tỷ lệ tài chính nhằm bảo đảm an toàn tài chính cho doanh nghiệp dân tộc; minh bạch hóa kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh, công bố chính xác, công khai các báo cáo tài chính, thông tin tài chính và thông tin kinh doanh, TS. Lâm kiến nghị.