Brent Kohls lo lắng khi chuẩn bị thu hoạch hàng trăm giạ đậu tương tại nông trại ở North Dakota trong tuần tới, theo Nikkei Asia.

Thông thường, chỉ vài tháng sau khi thu hoạch, hơn ba phần tư sản lượng đậu tương của ông sẽ được xuất sang Trung Quốc qua tuyến Tây Bắc Thái Bình Dương. Nhưng năm nay, các nhà nhập khẩu Trung Quốc chưa cam kết mua bất kỳ lô đậu tương Mỹ nào trong vụ mới – một sự đình trệ chưa từng có.

“Thật căng thẳng,” Kohls nói khi đứng giữa những hàng cây cao ngang gối, đầy quả màu nâu mịn. Với gần 650 hecta đậu tương nhưng chưa có người mua, ông cho biết sẽ phải dùng một kho chứa vốn dành cho ngô để dự trữ lượng dư thừa. Một số nông dân khác buộc phải mua thêm túi chứa hạt và nhà kho sau khi loạt cơn bão phá hủy hàng triệu USD hệ thống silo trong bang.

“Tôi may mắn vì còn có thêm chỗ chứa để cất thêm ít đậu nữa,” Kohls nói.

Trung Quốc đã ngừng mua đậu tương Mỹ kể từ tháng 2, sau khi Tổng thống Donald Trump áp đặt thuế mới lên hàng hóa nước này, đẩy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vào thế đối đầu thương mại.

Tổng thống Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ có cuộc trao đổi về hoạt động của TikTok tại Mỹ và các vấn đề thuế quan khác. Chưa rõ liệu việc mua nông sản hay khó khăn của nông dân đậu tương Mỹ có được đưa ra hay không. Dù thế nào, giới phân tích cho rằng bế tắc đậu tương đang phơi bày chiến thuật và ưu tiên của Trung Quốc, đồng thời cho thấy điểm yếu của Mỹ.

“Họ đang kiểm tra sức chịu đựng trong một tình huống có ý nghĩa sống còn nếu xảy ra xung đột thực sự,” bà Even Pay, Giám đốc Trivium China, nhận định.

“Nếu căng thẳng thương mại leo thang, Trung Quốc muốn biết liệu họ có thể vượt qua tình huống cực đoan để đảm bảo an ninh lương thực hay không. Trung Quốc cũng muốn chắc chắn rằng họ không thể bị dồn vào chân tường bởi một chính quyền Mỹ thù địch,” bà nói thêm. Bà Pay nhấn mạnh Trung Quốc từ lâu đã theo đuổi kế hoạch đa dạng hóa nguồn cung vì lo ngại quá phụ thuộc vào đậu tương Mỹ.

Năm 2024, Mỹ xuất khoảng 12,8 tỷ USD đậu tương sang Trung Quốc, chiếm khoảng một phần tư tổng xuất khẩu, theo Cơ quan Nông nghiệp Nước ngoài thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ. Nhưng Trung Quốc năm ngoái cũng đã mua 259 tỷ nhân dân tệ (36 tỷ USD) đậu tương Brazil, theo số liệu hải quan. Khoảng 21% lượng nhập khẩu đậu tương của Trung Quốc đến từ Mỹ.

Ông Johnny Xiang, nhà sáng lập Agradar Consulting tại Bắc Kinh, cho biết Trung Quốc năm nay mua đậu tương Brazil rất “quyết liệt”, đồng thời có nguồn cung ổn định khô dầu từ Argentina và Uruguay. “Việc Trung Quốc mua đậu tương Mỹ phụ thuộc hoàn toàn vào việc chính quyền Trump có gỡ bỏ thuế với hàng hóa Trung Quốc hay không,” ông nói.

Lịch sử cho thấy, người mua Trung Quốc thường nhập đậu tương Mỹ vào tháng 9, khi mùa thu hoạch Brazil kết thúc. Các chuyên gia có ý kiến trái chiều về khả năng Trung Quốc hoàn toàn bỏ qua nguồn cung Mỹ – vốn đang chịu mức thuế 34% – nếu không có thỏa thuận thương mại. Một số cho rằng nguồn cung hiện tại của Trung Quốc khó kéo dài đến tháng 2, khi Brazil bắt đầu vụ mới, nhưng bà Pay nhận định chính sách của Bắc Kinh có thể cho thấy điều ngược lại.

“Chắc chắn sẽ có bên phải chịu tổn thất,” bà nói.

Đại sứ Trung Quốc tại Mỹ Tạ Phong hồi tháng 8 nhấn mạnh cần “loại bỏ sâu bệnh” để quan hệ nông nghiệp có thể tiếp tục, đồng thời cảnh báo chủ nghĩa bảo hộ đã “phủ bóng” lên hợp tác song phương.

Trong khi đó, nông dân Mỹ như Kohls đang bị dồn vào thế khó. Tuần này, Bộ Nông nghiệp Mỹ đưa ra dự báo xuất khẩu đậu tương thấp nhất từ năm 2013, ở mức 1,65 tỷ giạ.

Tại North Dakota, nơi nông nghiệp chiếm hơn một phần tư kinh tế bang, 90% sản lượng đậu tương được xuất khẩu – chủ yếu sang Trung Quốc, khách hàng số một thế giới. Khác với các bang miền Nam và miền Đông như Illinois, vốn có thể linh hoạt chuyển sang châu Âu hay Mexico, đậu tương North Dakota gắn liền với hạ tầng đường sắt xây dựng chuyên biệt để vận chuyển ra bờ Tây và sang Trung Quốc.

Nông dân đậu tương từng gặp khó khăn tương tự năm 2018 trong cuộc chiến thương mại dưới thời ông Trump, nhưng khi đó Trung Quốc vẫn cho phép mua nhỏ giọt. Chính phủ liên bang đã chi 23 tỷ USD hỗ trợ nông dân bù đắp thiệt hại năm 2018–2019.

Cuộc chiến thương mại khi đó kết thúc bằng thỏa thuận “Giai đoạn Một”. Tuy nhiên, dù cam kết tăng mua nông sản Mỹ, trong đó có đậu tương, Bắc Kinh không hoàn thành mục tiêu và chuyển sang mua từ Brazil cùng các nước Nam Mỹ khác.

Hội đồng Xuất khẩu Đậu tương Mỹ cho biết đang nỗ lực đa dạng hóa khách hàng, mở rộng sang châu Âu, các nước châu Á và ghi nhận tăng trưởng mạnh tại Ai Cập. Nhưng không thị trường nào có thể sánh với quy mô của Trung Quốc.

Rút kinh nghiệm từ cuộc chiến thương mại trước, ngành đậu tương Mỹ đã đầu tư vào nhà máy chế biến để sản xuất khô dầu và dầu đậu tương. Một số cơ sở mới đã đi vào hoạt động ở Trung Tây trong vài năm gần đây.

North Dakota cũng giảm tỷ lệ sản lượng dành cho Trung Quốc từ 80% xuống 50%, sau khi một nhà máy ép khoảng 50.000 tấn đậu tương/năm được đưa vào vận hành ở Cassleton tháng 8/2024. Tuy vậy, công suất vẫn hạn chế và khô dầu cần thêm thị trường xuất khẩu.

Đợt ngừng mua lâu nhất từ Trung Quốc – cùng với việc giá đậu tương Mỹ giảm, chi phí phân bón, máy móc và đầu vào khác tăng do loạt thuế quan mà Trump áp lên gần như tất cả đối tác thương mại – đã khiến Hiệp hội Đậu tương Mỹ (ASA) gửi thư cho Tổng thống hồi tháng 8.

“Nông dân đậu tương Mỹ đang đứng trước bờ vực thương mại và tài chính,” Chủ tịch ASA Caleb Ragland, một nông dân Kentucky, viết cho Trump. “Chúng tôi không thể sống sót qua một cuộc đối đầu thương mại kéo dài với khách hàng lớn nhất.”

Justin Sherlock, một nông dân khác ở Dazey, North Dakota, cảnh báo nếu không sớm đạt được hạ nhiệt, cộng đồng nông nghiệp Mỹ có thể chịu tác động lâu dài, bao gồm cả việc giá đất giảm.

“Nếu không có khách mua, chúng tôi buộc phải giảm sản lượng, buộc phải bỏ bớt diện tích canh tác,” ông Sherlock, cũng là Chủ tịch Hiệp hội Nông dân Đậu tương North Dakota, nói.

Sherlock cho rằng lúc này, nông dân chỉ còn “niềm hy vọng và lời cầu nguyện”, nhưng “đây không phải là một kế hoạch kinh doanh hiệu quả.”