Một làn sóng dịch chuyển đầu tư mới đang định hình lại vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Thay vì chỉ là một điểm đến cho khâu lắp ráp cuối cùng, Việt Nam đang được các tập đoàn quốc tế tính toán để trở thành nơi đặt toàn bộ chuỗi cung ứng, từ nghiên cứu phát triển, sản xuất linh kiện đến lắp ráp thành phẩm.

Động lực chính cho sự thay đổi chiến lược này đến từ bối cảnh căng thẳng thương mại và các chính sách thuế quan mới. 

Trong báo cáo gửi báo chí ngày 22/8, bà Trang Bùi, Tổng giám đốc Cushman & Wakefield Việt Nam, nhận định: “Nhiều doanh nghiệp đang tính toán dịch chuyển cả chuỗi cung ứng sang Việt Nam, nhằm tận dụng sự ổn định chính sách, đặc biệt liên quan đến thuế chuyển khẩu”.

Xu hướng này không chỉ dừng ở lý thuyết mà đã được chứng minh bằng hành động cụ thể từ các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới.

Từ LG, Apple đến Qualcomm

LG Electronics là một ví dụ điển hình. Trong một sự kiện đầu tháng 8 kỷ niệm 30 năm hiện diện tại Việt Nam, lãnh đạo tập đoàn này khẳng định Việt Nam là một "trung tâm sản xuất chiến lược cho toàn cầu". 

Vị thế của Việt Nam trong hệ sinh thái của LG đã thay đổi. Trước đây, các sản phẩm mới phải chờ giới thiệu ở thị trường khác rồi mới đến Việt Nam. Hiện tại, Việt Nam đã trở thành nơi ra mắt các sản phẩm mới trước tiên.

Sự thay đổi này được củng cố bởi cam kết đầu tư dài hạn. Tính đến nay, tổng vốn đầu tư của LG tại Việt Nam đã vượt 5,3 tỷ USD, và riêng năm 2024, toàn bộ hệ thống doanh nghiệp LG tại đây đạt doanh thu gần 9 tỷ USD. Tập đoàn đang vận hành ba nhà máy sản xuất tại Hải Phòng.

Tương tự, Apple cũng đang gia tăng sự hiện diện. Năm 2024, lần đầu tiên, Apple chính thức công bố danh sách các sản phẩm mang nhãn "Made in Vietnam", bao gồm iPad, Mac, HomePod, Apple Watch và AirPods. 

Quy mô dịch chuyển được định lượng rõ ràng, trong đó dự kiến đến cuối năm 2025, Việt Nam sẽ sản xuất 20% lượng iPad và Apple Watch, 5% lượng MacBook và 65% lượng AirPods trên toàn thế giới. Để đáp ứng quy mô này, số nhà cung cấp của Apple tại Việt Nam đã tăng từ 27 lên 35 tính đến tháng 4/2024.

Làn sóng dịch chuyển không chỉ dừng lại ở lĩnh vực sản xuất phần cứng. Việt Nam đang có những bước tiến trong việc tham gia vào các công đoạn có giá trị cao hơn như nghiên cứu và phát triển (R&D). Gần đây, các tập đoàn bán dẫn như Qualcomm và Nvidia đã liên tiếp mở rộng hiện diện.

Qualcomm đã ra mắt một trung tâm R&D tại Hà Nội, tập trung vào lĩnh vực Trí tuệ nhân tạo (AI). Đây là trung tâm R&D về AI đầu tiên của tập đoàn này tại Đông Nam Á. Động thái này diễn ra sau khi Qualcomm mua lại VinAI Research từ Vingroup. 

Theo một thỏa thuận, Chủ tịch Vingroup Phạm Nhật Vượng yêu cầu các đối tác công nghệ toàn cầu phải thành lập các trung tâm R&D tại Việt Nam và tuyển dụng người Việt. Tương tự, Nvidia cũng đã mua lại VinBrain, một công ty AI khác từng thuộc Vingroup.

Động lực và nền tảng cho sự dịch chuyển

Sự chuyển dịch của cả chuỗi cung ứng, thay vì chỉ một nhà máy đơn lẻ, được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố. Ông Lance Li, Tổng giám đốc BW Industrial, chia sẻ trên Nikkei rằng đại dịch COVID-19 đã làm bộc lộ rủi ro của chuỗi cung ứng toàn cầu, khiến các doanh nghiệp chuyển từ chiến lược sản xuất "đúng thời điểm" (just-in-time) sang "sản xuất dự phòng" (just-in-case). Điều này buộc các nhà cung cấp phải đặt nhà máy ở gần cơ sở lắp ráp chính.

Bên cạnh đó, các quy định về xuất xứ hàng hóa cũng là một yếu tố quan trọng. Nhiều hiệp định thương mại yêu cầu một tỷ lệ nội địa hóa nhất định trong sản phẩm để được hưởng ưu đãi thuế. Ông Li cho biết: “Muốn đáp ứng tiêu chuẩn xuất xứ, cả chuỗi cung ứng phải chuyển đi cùng”.

Để đáp ứng làn sóng đầu tư này, hạ tầng công nghiệp của Việt Nam đã có sự phát triển. Báo cáo của Cushman & Wakefield cho thấy nguồn cung nhà xưởng xây sẵn đã tăng mạnh, đạt khoảng 11 triệu m2 tính đến quý II/2025, với tỷ lệ lấp đầy hơn 85%. 

4 địa điểm hàng đầu về nguồn cung hạ tầng công nghiệp là TP HCM, Đồng Nai, Hải Phòng và Bắc Ninh. Xu hướng xây dựng các nhà xưởng "xanh" theo tiêu chuẩn quốc tế cũng đang trở nên phổ biến để đáp ứng yêu cầu ESG từ các tập đoàn toàn cầu.

Thách thức và triển vọng

Dù tiềm năng lớn, quá trình nâng cấp vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn đối mặt với những thách thức đáng kể, được các chuyên gia và doanh nghiệp chỉ ra.

Cushman & Wakefield và ông Lance Li - Tổng giám đốc BW Industrial, có cùng quan điểm khi cho rằng các rào cản chính bao gồm tình trạng thiếu hụt lao động kỹ thuật cao, áp lực tăng lương (khoảng 6-7%/năm), và sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia khác trong khối ASEAN. 

Vấn đề đất đai cũng là một điểm nghẽn, với quỹ đất công nghiệp tại các khu vực trọng điểm ngày càng khan hiếm, đi cùng với các thủ tục phức tạp và hạ tầng chưa đồng bộ, theo Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam.

Thách thức mang tính cấu trúc lớn nhất là giá trị gia tăng thực tế. Một phân tích chuỗi cung ứng của Apple chỉ rõ, dù lắp ráp tại Việt Nam, phần lớn linh kiện công nghệ cao và quyền sở hữu các nhà máy vẫn thuộc về các công ty nước ngoài, chủ yếu từ Đài Loan, Mỹ và Nhật Bản.

Tuy nhiên, triển vọng thị trường vẫn được đánh giá tích cực. Động lực chính đến từ quyết tâm cải cách thủ tục và khuyến khích công nghệ cao của Chính phủ, một yếu tố được Cushman & Wakefield xem là có thể tạo ra "giai đoạn bứt phá". Ông Lance Li cũng dự báo làn sóng dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc sẽ "tăng mạnh trong ba năm tới".

Về dài hạn, Nikkei Asia nhận định lợi thế của Việt Nam nằm ở dân số trẻ, am hiểu công nghệ và sự chú trọng vào giáo dục STEM. Đây là nền tảng để giải quyết bài toán nhân lực và tiến sâu hơn vào các công đoạn có giá trị cao, dù đây là một "chặng đường dài đòi hỏi những chiến lược phù hợp".