Giảm phát lan rộng

Khi Trung Quốc rơi vào vòng xoáy giảm phát một thập kỷ trước, Chủ tịch Tập Cận Bình đã vừa mạnh tay xử lý vấn đề dư thừa nguồn cung, vừa khởi động làn sóng đầu tư nhà ở trị giá gần 900 tỷ USD.

Ngày nay, Trung Quốc cũng gặp rắc rối tương tự, nhưng các nhà hoạch định chính sách chỉ triển khai một nửa giải pháp. Gần đây, Bắc Kinh đã hạn chế công suất trong những ngành như thép và năng lượng mặt trời, nhưng lại không tung ra gói kích thích lớn nào. Điều này có nguy cơ khiến nền kinh tế lớn thứ hai thế giới chịu tổn thương thay vì kéo lạm phát quay trở lại.

Ông Christopher Beddor, Phó Giám đốc nghiên cứu Trung Quốc tại Gavekal Dragonomics, đánh giá: “Trung Quốc khó có thể dùng lại chiến lược năm 2015. Rắc rối cơ bản lúc này là những lực lượng kinh tế vĩ mô như nhu cầu tiêu dùng đang suy yếu. Chính phủ không thể giải quyết bằng cách can thiệp nhằm hạn chế sự cạnh tranh trong một số ngành công nghiệp”.

Trung Quốc đã rơi vào tình trạng giảm phát trong hai năm qua, nhưng các nhà hoạch định chính sách vẫn chưa có ý định tung ra một gói kích thích siêu lớn.

Trong 10 năm qua, tổng nợ trong nền kinh tế Trung Quốc đã tăng vọt từ mức tương đương hơn 200% GDP lên 300% GDP. Lãi suất chính sách giảm còn 1,4%, đồng nghĩa ngân hàng trung ương không còn nhiều dư địa để cắt giảm thêm. Trong khi đó, áp lực giảm giá lại xuất hiện trong nhiều lĩnh vực hơn, khiến khó khăn của các quan chức tăng lên gấp bội.

Tuy vậy, chính phủ Trung Quốc đã trở nên nghiêm túc về vấn đề dư thừa công suất. Sản lượng than tháng 7 của Trung Quốc đã đi xuống so với cùng kỳ năm trước, sau khi các thanh tra nhắm đến những cơ sở sản xuất quá mức. Một mỏ khai thác lithium lớn đã bị đình chỉ hoạt động trong ba tháng.

Các nhà quản lý cũng đã triệu tập lãnh đạo các công ty xe điện và một số tập đoàn công nghệ lớn, cảnh báo về tình trạng cạnh tranh quá mức. Những biện pháp này đang cản trở hoạt động công nghiệp và làm tổn thương tăng trưởng kinh tế.

Một thập kỷ trước, Trung Quốc giữ tăng trưởng ổn định trong lúc chống giảm phát nhờ các quan chức tung ra gói đầu tư bất động sản trị giá khoảng 6.300 tỷ nhân dân tệ (tương đương 877 tỷ USD). Con số này gần bằng 10% GDP Trung Quốc năm 2015.

Giới phân tích cho biết nếu không triển khai một gói kích thích có quy mô khổng lồ, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc cần tiến hành những cải cách lớn mang tính cấu trúc. Một cơ hội để các nhà lãnh đạo công bố những cải cách này là Hội nghị Trung ương 4 diễn ra vào tháng 10.

Ông Robin Xing, nhà kinh tế cấp cao của Morgan Stanley, gợi ý Bắc Kinh có thể thay đổi cơ cấu đánh giá dành cho các quan chức địa phương để họ theo đuổi mục tiêu tiêu dùng thay vì đầu tư và sản xuất, hoặc cải cách để phân phối nhiều thu nhập hơn cho các hộ gia đình.

Giải quyết tình trạng dư thừa công suất là công việc quan trọng để Trung Quốc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện các mối quan hệ địa chính trị, đặc biệt là trong bối cảnh thuế quan cao cản trở khả năng tiếp cận thị trường Mỹ của hàng hóa nước này.

Cuộc chiến gần đây nhất của Trung Quốc với nạn dư thừa công suất cho thấy chỉ riêng việc hạn chế sản lượng không đủ để giải quyết vấn đề.

Vào năm 2015, Trung Quốc cũng vật lộn với hàng triệu căn nhà ế và giảm phát nghiêm trọng tại các nhà máy. Các nhà chức trách quyết định mạnh tay tiến hành chương trình “tái phát triển khu ổ chuột”.

Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc cung cấp hơn 3.000 tỷ nhân dân tệ các khoản vay giá rẻ để chính quyền địa phương, nhà phát triển bất động sản tháo dỡ các căn nhà lụp xụp và đền bù cho các hộ gia đình. Sau đó, các hộ gia đình đã dùng tiền đền bù để mua những căn hộ mới. 

Nghiên cứu năm 2018 của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết các biện pháp kích thích như vậy chiếm tới 60% mức tăng giá của than và thép, có tác động lớn hơn cả chính sách cắt giảm công suất bắt buộc.

Đề xuất của các chuyên gia

Hiện tại, các quan chức Trung Quốc vẫn còn một số đòn bẩy để thúc đẩy tiêu dùng mà không cần tung ra kích thích lớn.

Biện pháp có tiềm năng nhất là vực dậy thị trường bất động sản. Song, cho tới nay nỗ lực khuyến khích chính quyền địa phương mua các căn nhà ế để hỗ trợ thị trường hầu như vẫn chưa tạo được tác động. Giới chức Trung Quốc đang cân nhắc thúc đẩy doanh nghiệp thuộc sở hữu của chính quyền trung ương cáng đáng nhiệm vụ này, tờ Bloomberg cho hay.

Giới chức Trung Quốc cũng có thể kích thích tiêu dùng thông qua việc phân phối thêm thu nhập tới các hộ gia đình.

Ông Adam Wolfe, chuyên gia kinh tế về thị trường mới nổi tại Absolute Strategy Research, đề xuất Trung Quốc nên tăng lương hưu ở nông thôn, giảm mức đóng bảo hiểm y tế của người lao động hoặc tăng trợ cấp cho các gia đình có con nhỏ.

Ông nhấn mạnh: “Cho tới nay, các phản ứng vĩ mô vẫn còn kém xa so với các biện pháp kích thích tiền tệ và tài khóa từng giúp Trung Quốc thoát khỏi giảm phát vào năm 2016”.

Ngoài sự mất cân bằng giữa nguồn cung dồi dào và nhu cầu nội địa trì trệ, một vấn đề sâu xa hơn là sự cạnh tranh giữa các chính quyền địa phương nhằm theo đuổi tăng trưởng dựa trên đầu tư và sản xuất.

Theo nghiên cứu gần đây của IMF, trợ cấp dành cho các doanh nghiệp dưới hình thức tiền mặt, ưu đãi thuế, tín dụng giá rẻ và đất đai có tổng trị giá tương đương 4% GDP mỗi năm. Tuy nhiên, duy trì việc làm và doanh thu thuế là ưu tiên lớn đối với giới chức địa phương, thậm chí buộc họ phải nuôi các doanh nghiệp thua lỗ.

Nhà kinh tế Xing của Morgan Stanley nói với Bloomberg: “Trung Quốc cần chuyển đổi hệ thống thuế sang hướng khuyến khích sự hiệu quả và thu nhập, đồng thời thay đổi cơ chế khuyến khích đối với các chính quyền địa phương từ chú trọng sản lượng sang chú trọng đời sống người dân.”

Ông nói thêm: “Nếu họ tận dụng Hội nghị Trung ương 4 để đưa những vấn đề này vào kế hoạch 5 năm, tôi nghĩ cuối cùng các chính sách sẽ phát huy hiệu quả tổng thể và giúp lạm phát phục hồi”.