Trong thập niên 1990, Việt Nam nổi tiếng với sản xuất giày dép và dệt may cho các tập đoàn lớn như Nike và Adidas. Đến thập niên 2000, các công ty điện tử lớn bắt đầu rời khỏi Trung Quốc để tận dụng chi phí lao động hấp dẫn và các thỏa thuận thương mại thuận lợi tại Việt Nam, theo Forbes.

Samsung mở nhà máy đầu tiên tại Việt Nam vào năm 2008, và các tập đoàn lớn khác như LG và Intel cũng nhanh chóng đầu tư. Điều này kéo theo các nhà cung cấp nhỏ hơn cũng đặt cơ sở tại Việt Nam.

Khi chính quyền ông Trump áp thuế lên một số hàng hóa Trung Quốc như pin năng lượng mặt trời và máy giặt vào năm 2018, các công ty không chuyển sản xuất về Mỹ. Thay vào đó, họ chuyển sang Việt Nam và một số nước châu Á khác như Thái Lan, Malaysia và Ấn Độ.

Thời gian đó, GDP của Việt Nam đã tăng nhanh hơn nhiều nước châu Á, chỉ sau Trung Quốc, với tốc độ trung bình 6,2% mỗi năm.

Đến tháng 5/2020, Apple đã bắt đầu chuyển sản xuất AirPods từ Trung Quốc sang Việt Nam. Sau đó, Foxconn cũng chuyển một phần lắp ráp iPad và MacBook từ Trung Quốc sang Việt Nam theo yêu cầu của Apple. 

Thống kê từ Ủy ban Thương mại Quốc tế Mỹ cho thấy, trong giai đoạn 2018-2019, giá trị nhập khẩu hàng điện tử từ Việt Nam vào Mỹ đã gần như tăng gấp đôi. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2023 cũng chỉ ra rằng, từ năm 2017 đến 2022, lượng hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ, như máy may hay máy in laser, đã giảm. Trong khi đó, tỷ lệ hàng hóa từ Việt Nam tăng lên tương ứng.

Việt Nam đã tận dụng rất tốt cơ hội này. “Đây là một trong những quốc gia khai thác hiệu quả các mức thuế Mỹ-Trung để gia tăng xuất khẩu vào Mỹ, đặc biệt trong những năm đầu của cuộc chiến thương mại”, Giáo sư Pablo Fajgelbaum tại Đại học California, Los Angeles, nhận xét.

Sự dịch chuyển của các nhà máy sang Việt Nam không chỉ thúc đẩy xuất khẩu sang Mỹ mà còn giúp tăng trưởng xuất khẩu toàn cầu. 

“Việt Nam cũng tăng cường xuất khẩu sang các thị trường khác trên thế giới”, ông Fajgelbaum cho biết. Ông dự đoán các công ty sẽ tiếp tục chuyển sản xuất sang Việt Nam.

Cuối tháng trước, Maersk đã mở kho ngoại quan đầu tiên tại khu vực cảng Hải Phòng. Đây là nơi lưu trữ hàng hóa trước khi đóng thuế hoặc trả phí hải quan. Amazon Việt Nam đã trở thành khách hàng đầu tiên của họ. 

Lego, nhà sản xuất đồ chơi nổi tiếng từ Đan Mạch, cũng thông báo nhà máy trị giá 1 tỷ USD tại Bình Dương sắp hoàn thành và sẽ đi vào hoạt động đầu năm sau.

Việt Nam cũng xây dựng mối quan hệ tốt với gia đình ông Trump. Đầu tháng 10, Eric Trump - con trai Tổng thống đắc cử và Phó Chủ tịch điều hành Tập đoàn Trump, công bố dự án trị giá 1,5 tỷ USD vào Hưng Yên. Dự án này sẽ bao gồm khách sạn 5 sao và sân golf.

“Việt Nam có tiềm năng lớn trong lĩnh vực khách sạn và giải trí cao cấp. Chúng tôi rất vui mừng được hợp tác với đối tác tuyệt vời này để tái định nghĩa sự sang trọng trong khu vực”, ông Eric Trump chia sẻ, nhắc đến các đối tác Việt Nam.

Các nhà đầu tư trong nước cũng nhìn thấy nhiều cơ hội. Ông Michael Kokalari, Nhà kinh tế trưởng của VinaCapital - một trong những công ty đầu tư lớn nhất tại Việt Nam với 3,7 tỷ USD tài sản quản lý, tin rằng các xu hướng này sẽ tạo ra nhu cầu lớn cho ngành logistics và năng lượng sạch, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của tầng lớp trung lưu. 

“Phần lớn các khoản đầu tư của VinaCapital tập trung vào các công ty được hưởng lợi trực tiếp hoặc gián tiếp từ sự phát triển của tầng lớp trung lưu”, ông chia sẻ qua email.

Theo ông Trần Ngọc Anh - Giáo sư tại Đại học Indiana (Mỹ) và là Cố vấn của Vietnam Initiative, Việt Nam nên tập trung thu hút các tập đoàn đa quốc gia mang theo hệ sinh thái nhà cung cấp của họ, đồng thời hướng đến các ngành hàng có giá trị cao.

“Việt Nam nên ưu tiên các công ty lớn có khả năng kéo theo nhiều nhà cung cấp khác,” ông nói. “Chẳng hạn, nếu thu hút được Apple, nhiều nhà cung cấp của Apple cũng sẽ muốn đến Việt Nam. Điều này sẽ giúp Việt Nam tiến vào lĩnh vực công nghệ cao hơn. Thay vì tập trung vào giày dép và dệt may, Việt Nam nên hướng đến công nghệ sinh học, trí tuệ nhân tạo và chất bán dẫn”.

Cũng giống như trước đây các công ty từng chuyển sản xuất sang Trung Quốc, các mức thuế của ông Trump đang đẩy nhanh quá trình dịch chuyển sang Việt Nam. Xu hướng này, dù thế nào, đã không thể đảo ngược.

Chuyên gia đánh giá Việt Nam đang có nhiều cơ hội để hưởng lợi từ thương chiến Mỹ - Trung. Điều này sẽ càng hiệu quả nếu Việt Nam nhanh chóng cải thiện các quy định để doanh nghiệp dễ dàng đầu tư.

Việt Nam có nhiều ưu thế hơn so với các nước trong khu vực như Ấn Độ. Thứ nhất, với hệ thống chính trị tập trung, Việt Nam có thể nhanh chóng ban hành các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp.

Thứ hai, Việt Nam có vị trí thuận lợi với ba cảng nằm trong top 50 cảng bận rộn nhất thế giới. Việt Nam cũng nằm sát Trung Quốc, giúp việc thương mại và vận chuyển giữa hai bên dễ dàng hơn.

Quan trọng nhất, Việt Nam đã ký hiệp định thương mại tự do với Liên minh châu Âu (EU). Trong khu vực, chỉ có Việt Nam và Singapore đạt được thỏa thuận này. Trong khi đó, Ấn Độ vẫn đang trong quá trình đàm phán.

Việt Nam đang nhanh chóng cải thiện cơ sở hạ tầng để hỗ trợ các dự án lớn. Đầu năm nay, Chính phủ ban hành nghị định cho phép doanh nghiệp mua năng lượng xanh từ các nhà sản xuất điện mặt trời, thay vì phải mua qua công ty điện lực nhà nước. 

Chính sách này giúp doanh nghiệp dễ dàng đạt được mục tiêu khí hậu hơn. Apple, Samsung - nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam và Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội đều đánh giá cao bước đi này.

“Việt Nam có thể đạt được thành công vừa phải hoặc vượt bậc, tùy thuộc vào cách Việt Nam tận dụng làn sóng đầu tư trực tiếp nước ngoài”, ông Ngọc Anh nói.