Tại sự kiện DNSE Future Tech Summit 2025, các chuyên gia nhận định thị trường chứng khoán Việt Nam đang tiến sát một cuộc chuyển đổi lớn khi cơ chế T+0 chuẩn bị triển khai, bên cạnh các công nghệ và hệ thống mới khác.

Cho đến hiện nay, chỉ một số ít thị trường chứng khoán trên thế giới như Ấn Độ sử dụng chu kỳ thanh toán T+0, cho phép tiền hoặc cổ phiếu vào tài khoản trong cùng ngày giao dịch phát sinh.

Trong khi đó, các thị trường chứng khoán phát triển nhất như Mỹ, Liên minh châu Âu hay Nhật Bản vẫn sử dụng cơ chế T+1 hoặc T+2. Thậm chí, Mỹ chỉ vừa chuyển sang T+1 vào tháng 5/2024.

Trong những năm gần đây, một số chuyên gia từng khuyến nghị áp dụng cơ chế T+0 nhưng các thị trường hàng đầu này chưa từng công bố kế hoạch hoặc bày tỏ ý định. Lý do đằng sau là gì?

Cuộc nâng cấp tốn kém

Logic đằng sau cơ chế T+0 là khi giao dịch được xử lý nhanh hơn, thị trường sẽ hoạt động hiệu quả hơn và giảm bớt rủi ro. Và nhà đầu tư sẽ tiếp cận thanh khoản nhanh hơn, cho phép họ tái đầu tư cũng như quản lý dòng tiền tốt hơn.

Tuy nhiên, để thực hiện tham vọng đó, các công ty môi giới và mắt xích quan trọng khác trên thị trường cần phải thực hiện một cuộc nâng cấp hệ thống tốn kém (và có thể kéo dài), từ cơ chế xử lý giao dịch, bù trừ đến cấp vốn và cho vay,...

Đây là kết luận từ một nghiên cứu vào năm 2022 của Hiệp hội Thị trường Tài chính và Công nghiệp Chứng khoán (SIFMA), Viện Doanh nghiệp Đầu tư (ICI) và Công ty Tín thác và Bù trừ Lưu ký (DTCC).

Ngoài ra, các công ty môi giới cũng cần nâng cấp hệ thống bảo mật vì T+0 sẽ tác động đến quy trình xác định và loại bỏ tội phạm mạng hoặc gian lận thị trường của chính những doanh nghiệp này.

Thông thường, khi tiền và cổ phiếu trong quá trình giao dịch, các công ty môi giới sẽ thực hiện việc xác nhận và kiểm soát theo tiêu chuẩn. Khi thực hiện quy trình đó trong khung thời gian hạn chế, rủi ro rất có thể sẽ xảy ra.

Ấn Độ là ví dụ cho thấy những bất cập. Tâm lý phấn khích lúc đầu đối với chu kỳ thanh toán T+0 đã nhanh chóng tan biến. Và cho đến nay chưa có bằng chứng nào cho thấy sự cải thiện về hoạt động giao dịch hay định giá.

Sau khi hoàn tất quá trình chuyển đổi sang cơ chế T+1 vào đầu năm 2023, Ấn Độ đã bắt đầu triển khai chu kỳ T+0 cho 500 cổ phiếu lớn nhất tính theo vốn hoá tại ngày 31/12/2024 kể từ ngày 1/1/2025.

Kế hoạch của Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Ấn Độ (SEBI) là mỗi tháng bổ sung 100 cổ phiếu cho đến khi toàn bộ 500 cổ phiếu đều có thể giao dịch T+0. Hạn chót để hoàn thành kế hoạch là tháng 5 năm nay.

Tuy nhiên, chuyển sang hệ thống thanh toán trong cùng ngày không phải việc dễ dàng. SEBI phải dời hạn chót sang tháng 11 nhưng một lần nữa kế hoạch của các nhà quản lý lại bất thành.

Nhiều công ty môi giới nhấn mạnh họ chưa sẵn sàng về công nghệ cũng như hệ thống cần thiết để áp dụng T+0. Vì vậy, SEBI phải tiếp tục gia hạn hạn chót và hứa hẹn sẽ công bố thời hạn sau.

Đầu tư dài hạn và bài toán chi phí

Nhưng lý do thực sự đằng sau sự chần chừ của các thị trường chứng khoán lớn còn sâu xa hơn, chứ không chỉ đơn thuần là những khó khăn về cơ sở hạ tầng hay vận hành khi áp dụng cơ chế thanh toán mới.

Có thể thấy, T+0 sẽ mang lại lợi ích cho các nhà đầu tư lướt sóng vốn tập trung vào ngắn hạn để tìm kiếm lợi nhuận nhanh chóng (active trader) chứ không phải các nhà đầu tư theo đuổi chiến lược dài hạn (long-term investor).

Vì vậy, nếu bạn là một nhà đầu tư mua cổ phiếu và nắm giữ chúng trong nhiều năm hoặc thậm chí hàng thập kỷ, việc tiền có về tài khoản trong một ngày hay không không thực sự quan trọng.

Và đó là một điểm quan trọng ở các thị trường phát triển, bởi hầu hết không phải các nhà đầu tư lướt sóng. Một khảo sát do ngân hàng Charles Schwab công bố vào tháng 10 năm nay cho thấy người Mỹ đang đầu tư kiên nhẫn hơn bao giờ hết.

6 trong 10 người (tương đương 63%) cho biết môi trường đầu tư ngày nay đòi hỏi kỷ luật dài hạn hơn. Và gần 7 trong 10 người (khoảng 68%) người nói rằng họ kiên nhẫn để khoản đầu tư tăng trưởng hơn so với khi họ mới bắt đầu.

Bản thân những tên tuổi lỗi lạc trên Phố Wall như huyền thoại Warren Buffett cũng khuyến nghị nhà đầu tư mua và giữ cổ phiếu trong dài hạn, phớt lờ những biến động trong ngắn hạn.

Vậy, nếu phần lớn thị trường không cần cơ chế thanh toán nhanh chóng hơn, nhu cầu dành cho T+0 chắc chắn sẽ bị hạn chế. Điều này sẽ tác động trở lại các công ty môi giới.

Khác với các cơ chế thanh toán khác, với T+0, tiền và cổ phiếu cần phải di chuyển trong vòng vài giờ, trong cùng một ngày. Nhu cầu đó thường kéo chi phí vận hành lên cao hơn. Khi chi phí đó được đẩy sang nhà đầu tư, hai sự kiện sẽ xảy ra.

Thứ nhất, nếu bạn là một nhà đầu tư thận trọng về chi phí và không giao dịch thường xuyên, bạn có thể cảm thấy không đáng phải chi thêm tiền cho cơ chế T+0 và quyết định tiết kiệm chi phí đó.

Thứ hai, nếu nhiều nhà đầu tư cùng cảm thấy như vậy, sẽ ít người sử dụng T+0 hơn. Và khi mức độ tham gia thấp, khối lượng giao dịch cũng khó mà tăng lên. Điều đó đồng nghĩa rằng các công ty môi giới không nhận được thêm thanh khoản như mong đợi, khiến toàn bộ nỗ lực trở nên vô ích, không mấy sinh lời.

Một lần nữa, thị trường Ấn Độ là minh chứng rõ nét nhất. Theo tờ Hindu Businessline, gần một năm kể từ khi triển khai T+0, sàn giao dịch chứng khoán quốc gia (NSE) và sàn giao dịch chứng khoán Bombay (BSE) chỉ ghi nhận lần lượt 83 và 56 giao dịch theo cơ chế này, với tổng giá trị khoảng 8.000 USD và 3.300 USD.

Ngoài ra, với cơ chế T+0, các nhà đầu tư nước ngoài gần như sẽ nằm ngoài cuộc chơi. Thanh toán trong ngày đồng nghĩa tất cả các giao dịch của họ đều phải được cấp vốn từ trước. Tiền phải có sẵn trước khi giờ giao dịch bắt đầu.

Đối với các nhà đầu tư tổ chức toàn cầu, đó là một cơn ác mộng về mặt hậu cần. Khác biệt múi giờ, chuyển đổi tiền tệ và chuyển khoản xuyên biên giới khiến việc tham gia T+0 gần như bất khả thi.

Suy cho cùng, điều đó không chỉ làm gián đoạn sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài mà còn gây tổn hại đến thanh khoản và kéo chi phí giao dịch lên cao hơn nữa.