Thông báo chấn động

Vào cuối ngày 25/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố ông đã sa thải Thống đốc Fed Lisa Cook. Trong lá thư đăng trên mạng xã hội Truth Social, chủ nhân Nhà Trắng cho biết ông ra quyết định dựa trên cáo buộc bà Cook đã gian lận nợ vay thế chấp mua nhà. 

Đáp lại, nữ thống đốc khẳng định ông Trump không có thẩm quyền sa thải bà. Bà tuyên bố: “Tôi sẽ không từ chức. Tôi sẽ tiếp tục cống hiến để hỗ trợ nền kinh tế như những gì tôi đã làm kể từ năm 2022”.

Theo tờ The Guardian, các chuyên gia nhìn nhận tuyên bố sa thải bà Cook là một cách để ông Trump gia tăng áp lực lên ngân hàng trung ương Mỹ.

Tổng thống Trump thường xuyên công kích Chủ tịch Jerome Powell vì Fed chưa cắt giảm lãi suất. Ông Trump cho rằng lãi suất thấp sẽ thúc đẩy nền kinh tế và giúp chính phủ tiết kiệm hàng trăm tỷ USD chi phí lãi vay.

Tuy nhiên, người đứng đầu ngân hàng trung ương Mỹ vẫn giữ nguyên lập trường rằng mọi quyết định về lãi suất sẽ phụ thuộc vào dữ liệu.  

Điều này khiến ông Trump nổi giận và đe dọa sẽ cách chức ông Powell. Chủ nhân Nhà Trắng cũng cáo buộc ông Powell quản lý sai dự án cải tạo trụ sở Fed trị giá 2,5 tỷ USD và từng dọa sẽ khởi kiện.

Nếu ông Trump thực sự sa thải ông Powell hoặc bà Cook, điều đó sẽ làm tổn thương tính độc lập của Fed - yếu tố mà các nhà kinh tế và chuyên gia đầu tư coi trọng. Để hiểu lý do vì sao, cần nhìn vào tầm quan trọng của tính độc lập mà Fed duy trì bấy lâu nay.

Hậu quả nghiêm trọng

Fed có ảnh hưởng sâu rộng đến nền kinh tế số một thế giới. Khi tăng trưởng kinh tế chậm lại, Fed có thể hạ lãi suất để giảm chi phí đi vay, khuyến khích chi tiêu và hỗ trợ thị trường lao động.

Ngược lại, khi nền kinh tế quá nóng hoặc lạm phát leo thang, Fed sẽ nâng lãi suất nhằm kìm hãm hoạt động kinh tế và áp lực giá. Điều này có thể khiến tăng trưởng kinh tế suy yếu và kích hoạt làn sóng sa thải nhân sự.

Từ lâu, các nhà kinh tế đã ủng hộ ngân hàng trung ương Mỹ bảo vệ tính độc lập, bởi khi đó các quan chức sẽ dám đưa ra những quyết định khó khăn nhưng cần thiết để chống lạm phát, ví dụ như tăng lãi suất.

Công chúng thường không thích lãi suất tăng vì điều này khiến các khoản vay mua nhà, ô tô hoặc thiết bị gia dụng trở nên đắt đỏ hơn.  

Riêng đối với Fed, tầm quan trọng về tính độc lập đã được khẳng định rõ trong giai đoạn lạm phát cao kéo dài từ thập niên 1970 đến đầu thập niên 1980.

Ông Arthur Burns, Chủ tịch Fed trong giai đoạn 1970 - 1978, đã khuất phục trước áp lực từ Tổng thống Richard Nixon. Để giúp ông Nixon tái đắc cử, ông Burns đã duy trì lãi suất thấp bất chấp áp lực giá, khiến lạm phát tăng mạnh và vượt quá tầm kiểm soát.

Vào năm 1979, Tổng thống Jimmy Carter đã bổ nhiệm ông Paul Volcker làm Chủ tịch mới của Fed. Trái với người tiền nhiệm, ông Volcker đã tăng mạnh lãi suất lên mức gần 20%. Mức lãi suất cao ngất ngưởng đã kích hoạt một cuộc suy thoái, kéo tỷ lệ thất nghiệp lên gần 11% và châm ngòi cho các cuộc biểu tình trên khắp nước Mỹ.

Nhưng ông Volcker không chùn bước. Đến giữa thập niên 1980, lạm phát đã quay trở lại mức một chữ số. Việc ông Volcker dám chịu sự chỉ trích, làm tổn thương nền kinh tế để dập lửa lạm phát được các nhà kinh tế coi là ví dụ điển hình về giá trị tính độc lập của Fed.

Mọi cố gắng để sa thải Chủ tịch Powell gần như chắc chắn sẽ khiến giá cổ phiếu trượt dốc và lợi suất trái phiếu tăng vọt, kéo chi phí nợ vay của chính phủ và người tiêu dùng lên cao hơn. Lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 10 năm thường được coi là chuẩn mực cho lãi suất vay thế chấp mua nhà.

Giống như các nhà kinh tế, đa số nhà đầu tư cũng ủng hộ Fed duy trì tính độc lập bởi điều đó giúp các nhà hoạch định chính sách dễ dàng kiểm soát lạm phát hơn. Chưa kể, việc Fed không chịu sự chi phối của chính trị sẽ giúp thị trường dễ dàng phán đoán các quyết định lãi suất hơn.

Các quan chức Fed thường công khai phát biểu về hướng đi của lãi suất nếu các điều kiện kinh tế thay đổi. Nếu các quan chức bị chi phối bởi yếu tố chính trị, thị trường sẽ gặp khó khăn trong việc dự đoán hoặc hiểu các quyết định của Fed.

Trong một phán quyết đầu năm nay, Tòa án Tối cao gợi ý Tổng thống Trump không thể sa thải Chủ tịch Fed vì bất đồng về chính sách tiền tệ. Tuy nhiên, ông Trump có thể sẽ sa thải ông Powell nếu có “lý do chính đáng” - thường được hiểu là có hành vi sai phạm hoặc tắc trách.

Có thể chính quyền ông Trump chú ý đến dự án cải tạo trụ sở của Fed vì hy vọng có thể tìm ra lý do “chính đáng” để sa thải ông Powell. Tuy nhiên, nhiều khả năng Chủ tịch Powell sẽ chống lại bất kỳ nỗ lực nào nhằm sa thải ông và sẵn sàng khởi kiện đến Tòa án Tối cao.